႐ိုဟင္ဂ်ာ ဆယ့္ႏွစ္လအမည္မ်ား

ေရးသား 🌍  ႐ိုဟင္ေလး |

အာရဗီ စႏၵာျပကၡဒိန္ကို အေျခခံထားတဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာ ျပကၡဒိန္ ႏွစ္ကုိ Sanda Cón လို႔ ေခၚတယ္။ လ စနစ္ ႏွင့္သာ ေရတြက္တာေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ ျပကၡဒိန္ ကိုမူ Dindaháni လို႔ ေခၚပါတယ္။  Gregorian Calendar လို တစ္လလွ်င္ ၃၁ ရက္၊ ၃၀ ရက္ ေတြ မဟုတ္ဘဲ ၂၉-၃၀ ရက္ သာ ေရတြက္ၾကတယ္။ လ ကို ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြက စာန္ [San]လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဥပမာ- ဇႏၷဝါရီ လကို ဇႏၷဝါရီ စၥာန္ ေပါ့။ တႏွစ္ကို ၁၂ လနဲ႔ ဖြဲ႕စည္းထားပါတယ္။ အာရ္ကာန္ျပည္တြင္ စႁႏၵားမင္း [Chandra] နန္းတက္ခဲ့သည့္ ႏွစ္မွစ၍ စတင္ ေရတြက္ခဲ့တယ္ လို႔ ပညာရွင္မ်ားက ယံုၾကည္ၾကတယ္။  ၈ ရာစုတြင္ ေဗဆာအာလီျပည္ [ရခိုင္အေခၚ ေဝသာလီ] အာရ္ကာန္၌ အာရပ္ ေလွကုန္သည္မ်ား စတင္အေျခခ်ေနထိုင္ျခင္းမွစ၍ အာရပ္ေတြက စတင္ေရတြက္လာျခင္း ျဖစ္တယ္ ဟုလည္း ပညာရွင္အခ်ဳိ႕က ယူဆၾကတယ္။ အာရပ္ ေရေၾကာင္း ကုန္သည္မ်ား အာရ္ကာန္၌ အေျခခ်ေနထိုင္သည့္  ခရစ္ ၇၈၈ မွ စတင္၍ ေရတြက္လွ်င္ ယေန႔ ခရစ္ႏွစ္ ၂၀၁၇ သည္ ႐ိုဟင္ဂ်ာ စႏၵာေသွ်ာဏ္ ၁၂၂၉ ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးေခတ္တြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာလူမ်ိဳးတိုုုု႔႔သည္ ဟိနၵဴလအမည္မ်ားကိုလည္း အသံုးျပဳခ့ဲၾကသည္။  အာခ်ီဏ္၊ ကာတီ၊ ဘားေျဒာ စသည္ျဖင့္ေပါ့…။

႐ိုဟင္ဂ်ာ လအမည္မ်ားသည္ ဟိုးေရွးအာရပ္အေခၚႏွင့္ ေခၚၾကဟန္တူသည္။ အိစၥလာမ္သမိုင္း ျဖစ္ရပ္ႀကီးမ်ားကို ေအာက္ေမ့သတိရသည့္ အေနျဖင့္ သက္ဆိုင္ရာလမ်ားတြင္ အခမ္းအနားမ်ားျပဳခဲ့သည့္ ဓေလ့ရိွခဲ့သည္။ အခ်ဳိ႕ကို ယေန႔ပင္ ဖာတီယာ အမည္ျဖင့္ ျပဳလုပ္သည္ကိုေတြ႕ႏိုင္သည္။ ေခတ္ကာလ ၾကာလာသည္ႏွင့္အမွ် အဆိုပါ မူလအာရဗီ လအမည္မ်ား၏ အသံေျပာင္း၍ တနည္း၊ ျဖစ္ရပ္ႀကီးအမည္မ်ား အဆထိုးလာ၍တနည္း ယေန႔ပံုသ႑ာန္သို႔ ေျပာင္းလဲလာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္ဟုလည္း ပညာရွင္အခ်ဳိ႕က ဆိုစမွတ္ျပဳၾကသည္။ 

မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစကာမူ ႐ိုဟင္ဂ်ာလအမည္မ်ားကို အီစၥလာမ္သမိုင္း ရဲ႕ ႀကီးျမတ္ထင္ရွားေသာ ျဖစ္ရပ္မ်ား၊ ေန႔အခါသာမယမ်ားကို အစြဲျပဳ၍ မည့္ေခၚထားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ေအာက္ပါလအမည္ ၁၂ ခုကို ေရွ႕ကပင္ ေလယူေလသိမ္းေျပာင္း သံုးစြဲလာခဲ့ျခင္းျဖစ္တယ္။ သံတူသံကြဲ သံုးစြဲေနၾကတယ္ကိုလဲ ေတြ႕ရတယ္။ 

႐ိုလဆယ့္ႏွစ္လအမည္မ်ား 

1. ¤ Acúra san             [အာ႐ႉရာစၥာန္]
2. ¤ Sobór san             [စေဘာရစၥာန္]        
3. ¤ Nobi san               [နဗီစၥာန္]
4. ¤ Hólifa san            [ခလီဖားစၥာန္]
5. ¤ Kebala san           [ေကဘလာစၥာန္]
6. ¤ Hóndhokor san  [ေခၚန္ေဓာေခါ့စၥာန္]
7. ¤ Bodoros san        [ဘေဒၚရစၥာန္]
8. ¤ Luçi san                [လူရီစၥာန္]
9. ¤ Ruza san               [႐ူဇာစၥာန္]
10. ¤ Iddo san                [အီေဒါစၥာန္]
11. ¤ Gultha san            [ဂူလ္ဌာစၥာန္]
12. ¤ Qurbano san        [ကုရ္ဘာေနာစၥာန္]

၁။ အာ႐ႉရာစၥာန္ [Acúra San]

႐ိုဟင္ဂ်ာ ဒိန္ဒဟာနီရဲ႕ ပထမလတြင္ အာ႐ႉရာပြဲေတာ္ က်င္းပၾကတယ္။ အာရဗီ မဟ္ရမ္လ ၏ ဆယ္ရက္ေန႔ ဟာ အိစၥလာမ္ဘာသာ၌ ရက္ျမတ္ေတာ္ အာ႐ႉရာေန႔ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဤလအမည္ကို အာ႐ႉရစၥာန္ ဟု အမည္တြင္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ 

၂။ ဆေဘာေရာ့စၥာန္ [Sobóró San]

 ဒီဒုတိယေျမာက္လဟာ တမန္ေတာ္ျမတ္ (စြ) ေနာက္ဆံုး နာမက်န္းျဖစ္ခဲ့ေသာ လျဖစ္ပါတယ္။  မြတ္စလင္လူထု တမ်ဳိးသားလံုး ပူေဆြးဝမ္းနည္းေၾကကြဲရခဲ့ျခင္းကို သတိရလ်က္ သည္းသည္းခံခံံ မ်ဳိသိပ္ေနထိုင္ရတဲ့ လျဖစ္တယ္။  အဲ့ဒါေၾကာင့္ ဆေဘာရ္ (သည္းခံျခင္း) လ ဟု အမည္ေပးထားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ဳိ႕ကမူ အာရဗီ ေဆာ့ေဖာရ္ လအမည္ကို ပံုပ်က္သံပ်က္ ေမြးစား သံုးစြဲေနျခင္းျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆပါတယ္။ 

၃။ ေနာ္ဗီစၥာန္ [Nobi San]

ဤလျမတ္တြင္ မဟာတမန္ေတာ္ မိုဟာမြတ္ (စြ) သခင္ ဖြားျမင္ေတာ္မူျခင္း၊ ပ်ံလြန္ေတာ္ျခင္း တို႔ အိစၥလာမ္ ဘာသာဝင္ေတြက မေမ့ႏိုင္ေသာ ျဖစ္ရပ္မ်ား ျဖစ္ေပၚခဲ့ပါတယ္။ မဟာတမန္ေတာ္ေန႔ ပြဲကိုလည္း ဤလတြင္ က်င္းပၾကပါတယ္။ တမန္ေတာ္ျမတ္ (စြ) သခင္ကို အစြဲျပဳ၍ နဗီစၥာန္ လဟု အမည္တြင္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ 

၄။ ခလီဖားစၥာန္ (Hólifá San)

ဤလတြင္ အိစၥလာမ္ဘာသာဝင္တို႔ရဲ႕ ပထမဆံုး ခလီဖာ အျဖစ္ ဟဇရတ္ အာဘူေဘာေကာရ္ ဆီဒၵီးခ္ (ရေသြ) သခင္ကို  ေရြးခ်ယ္ တင္ေျမႇာက္ျခင္းျဖစ္တယ္။ ထို အျဖစ္အပ်က္ကို အစြဲျပဳ၍ ဤလကို ခလီဖားစၥာန္ လဟု အမည္တြင္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ 

၅။ ေကဘာလာစၥာန္ [Kebala San]

ဤလ၏ ျမင့္ျမတ္ေသာ ျဖစ္ရပ္မွာ ဟိဂ်ီရီ ဒုတိယႏွစ္တြင္ ဗိုက္တုလ္ မူကဒၵစ္ေက်ာင္းေတာ္ ဘက္သ႔ို ယခင္ မ်က္ႏွာမူၿပီး နမာဇ္းဖတ္ရျခင္းမွ အလႅာဟ္ အသွ်င္ျမတ္ေတာ္၏ အမိန္႔ေတာ္အရ ကာဗာအ္ေက်ာင္းေတာ္ ဘက္သို႔ မ်က္ႏွာမူရျခင္းအရပ္ ကိဘ္လာ ေျပာင္းလဲခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ထို ကိဗလာ ဦးတည္ရာအရပ္ ေျပာင္းခဲ့သည့္ ျဖစ္ရပ္ကို အစြဲျပဳ၍ ေကဘာလာစၥာန္ဟု ေခၚေဝၚျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ကိဗလာ အေျပာင္းအလဲ ဟာ အာရဗီလ (၇) ႀကိမ္ေျမာက္ ရဂ်ဗ္ လတြင္ ျဖစ္တယ္ဟု သာသနာ့သမိုင္းတြင္ မူကြဲရိွပါတယ္။ မည္သို႔ပင္ ျဖစ္ေစကာမူ ႏွစ္ကာလ ၾကာေညာင္းလာၿပီး ႐ိုဟင္ဂ်ာ ခုႏွစ္လေျမာက္လ အမည္ကို ငါးလေျမာက္လ ေနရာ၌ မွားယြင္း သံုးစြဲေနျခင္းလဲ ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ 

၆။ ေဟာေႏၶာခ္ေအာစၥာန္ [Hóndhokor san]

ဤလတြင္ အဟ္ဇားဗ္ (ခ) ေဟာေႏၶာခ္ စစ္ပြဲႀကီးျဖစ္ပြားခဲ့တယ္။ မဒီနာၿမိဳ႕ ေဘးပတ္လည္ က်ံဳးေျမာင္းေတြ ထူးၿပီး ရန္သူေတြနဲ႔ ခုခံစစ္တိုက္ခဲ့ရတယ္။ ၅ ဟိဂ်ရီ (ခရစ္ႏွစ္ ၆၂၇) ျဖစ္ပါတယ္။ အဲ့ဒီ ခုခံစစ္ကို အစြဲျပဳ၍ သည္လကို ေဟာေႏၶာခ္ေအာစၥာန္ ဟု အမည္တြင္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ 

၇။ ဘေဒါရ္ေရာစၥာန္ [Bodoros san]

ဤလတြင္ အိစၥလာမ့္သမိုင္း၌ ပထမဆံုး ခုခံစစ္ပြဲ ဘေဒါရ္ စစ္ပြဲႀကီး ျဖစ္ခဲ့တယ္။ လူအင္အား နည္းနည္းျဖင့္ ကာေဖရ္ထုကို ေအာင္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ အဲ့ဒီစစ္ပြဲကို စြဲ၍ ဤခုႏွစ္လေျမာက္လကို ဘေဒါရ္ေရာစၥာန္ ဟု အမည္ တြင္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ 

၈။ လူရီစၥာန္ [Luçi san]

ဤလတြင္ လူရီပြဲေတာ္ကို က်င္းပၾကတယ္။ ႐ိုအိမ္တိုင္းတြင္ လူရီဖီရာ့ လုပ္စားၾကတယ္။ အလႉဒါန၊ ေကာင္းမႈျပဳၾကတယ္။ အဲ့ဒီပြဲကို အစြဲျပဳ၍ သည္လကို လူရီစၥာန္ ဟုအမည္တြင္ျခင္းျဖစ္တယ္။ 

၉။ ႐ူဇာစၥာန္ [Ruza san]

ဤလတြင္ အိစၥလာမ္ဘာသာ၌ ႀကီးမားေသာ ဖရစ္တာဝန္ ငါးခုအနက္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ ႐ူဇာ ဥပုသ္ ကို တလလံုးလံုး ေစာင့္ထိန္းရပါတယ္။ အဲ့ဒီ ႐ူဇာ ဥပုသ္ကို အစြဲျပဳ၍ သည္လကို ႐ူဇာစၥာန္ ဟု အမည္တြင္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ 

၁၀။ အီေဒါစၥာန္ [Iddó san]

ဤလတြင္ အိစၥလာမ္ ဘာသာရဲ႕ ပြဲေတာ္ႀကီး ႏွစ္ခု အနက္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ အီးဒ္ပြဲေတာ္ (အီးဒူလ္ ဖီတီးရ္)ကို က်င္းပၾကတယ္။ အဲ့ဒီ မြန္ျမတ္ေသာ ပြဲေတာ္ကို အစြဲျပဳ၍ အီေဒါစၥာန္ ဟု မည့္ေခၚျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ 

၁၁။ ဂူလ္ဌာစၥာန္ [Gultha san]

ဒီလ အမည္ကား ပုဒ္ပ်က္သံပ်က္ ေျပာင္းလဲလာျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ Gul+Sólla [စာပြဲဝိုင္း ေဆြးေႏြးျခင္း] မွ Gultha အျဖစ္ေျပာင္းလာျခင္းျဖစ္သည္။ တမန္ေတာ္ (စြ) သမိုင္း ၌ မကၠာဟ္ၿမိဳ႕ရိွ ကာဖိရ္ေတြနဲ႔ ပထမဆံုး ဟူဒိုက္ဘီယား ဟူေသာ သေဘာတူ စာခ်ဳပ္ကို ဤလတြင္ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့တယ္။ ယင္း ႏွစ္ဖက္သေဘာတူ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး စာခ်ဳပ္ကို စြဲ၍ ဂူလ္ဌာစၥာန္ ဟု အမည္တြင္ျခင္းျဖစ္တယ္။ 

၁၂။ ကုရ္ဘာေနာစၥာန္ [Qurbano san]

ဤလတြင္ ဘကရီ အီးဒ္ပြဲေတာ္ [အီးဒူလ္ အဒြဟာ့] က်င္းပၾကတယ္။ ႐ိုေတြက ကုရ္ဘာန္ပြဲေတာ္ ဟု ေခၚၾကတယ္။ အဲ့ဒီပြဲေတာ္ကို အစြဲျပဳ၍ သည္လကို ကုရ္ဘာေနာစၥာန္ ဟု အမည္တြင္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ 

🕝🕒🕒🕞🕒🕝🕑🕜🕟 🕕🕒🕝🕧🕡🕖🕕

မွတ္ခ်က္--> လအမည္ေတြကို ရြတ္ဖတ္တဲ့ခါ (က) ေရွ႕စကားလံုး သရသံနဲ႔ ဆံုးရင္  San မွာ ရိွတဲ့ ‘စ’ သံကို ဆင့္ပြား အသံပို တစ္လံုးယူရတယ္။ ၿပီးေတာ့ ေရွ႕စကားလံုးကို ဆင့္ပြား စ နဲ႔ သတ္ကာ အသံထြက္ရတယ္။နမူနာ။ Ruza- San = Ruzassan
(ခ) ေရွ႕စကားလံုး ဗ်ည္းသံနဲ႔ ဆံုးရင္ အဲ့ဒီ ဆံုးတဲ့ ဗ်ည္းေနာက္မွာ ‘ေဩာ္’ သရ တစ္လံုး ထည့္ ၿပီးရင္ ေနာက္စကားလံုးရိွ စ သံကို ဆင့္ပြားကာ သတ္ၿပီးေတာ့ အသံထြက္ရတယ္။ 
နမူနာ။ Hóndhok- San = Hóndhokóssan
➿➿➿➿➿➿➿➿➿➿➿➿➿➿➿➿


ကိုးကား-
၁။ The Rohingya Calender by RohangKing
၂။ Ruzar Dindaháni by HEB & Sunrise Plus.
၃။ Ruzar Kelendar by Ustat Qutub Shah
၄။ Muhammad Siddique , Rohingyalish Websites
၅။ Dialogue with Mir Ahmad