ေပစာ
ေပစာဆိုသည္မွာ ေပပင္မွရေသာ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ အကၡရာစာလုံးမ်ားေရးေသာေၾကာင့္ ေပႏွင့္စာကို တြဲ၍ ေပစာဟုေခၚသည္။ ပုံႏွိပ္ေခတ္မတိုင္မီက ေလာကီေလာကုတၱရာ စာေပမ်ားအားလုံးကို ေပစာမ်ားတြင္ ေတြ႕နိုင္သည္။ ယခုေတြ႕ရွိေသာ ေရွးေခတ္စာေပအားလုံးလိုလိုပင္ ေပေပၚတြင္ ေရးသားထားခဲ့သည္။ ေပ႐ြက္မွရေသာ ေပခ်ပ္မ်ားကို မ်ားေသာအားျဖင့္ စာေရးရန္ ျပဳလုပ္သုံးစြဲၾကသည္။ တခါတရံတြင္ ဘုရင္မင္းျမတ္အစရွိေသာ မင္းညီမင္းသားမ်ားသည္ ေ႐ႊ၊ ေငြ၊ ေၾကးတို႔ကို ေပ႐ြတ္သဏၭာန္ အျပားခတ္ကာ ေ႐ႊေပ၊ ေငြေပ၊ ေၾကးေပအျဖစ္ စာေပကို မွတ္တမ္းတင္ၾကသည္။
ေပစာအမ်ိဳးအစား
ေပစာ အမ်ိဳးအစား ၅ မ်ိဳးရွိပါသည္။ ယင္းတို႔မွာ-
(က) ေ႐ႊမ်ဥ္းေပ
(ခ) ႀကံဆစ္ေပ
(ဂ) မ်ဥ္းနီေပ
(ဃ) မ်ဥ္းနက္ေပ
(င) မ်ဥ္းျဖဴေပ(ေပၾကမ္း) တို႔ျဖစ္ပါသည္။
ေပစာထုပ္၏ အနားေလးဘက္လုံးကို ေ႐ႊအျပည့္ခ်ထားလွ်င္ ေ႐ႊမ်ဥ္းေပ(ေ႐ႊပိန္းေပ)ဟု ေခၚပါသည္။
ေပပင္
ေပပင္သည္ အပူပိုင္းအပူပိုင္းအရပ္ေဒသ၌ ေပါက္ေလ့ရွိသည္။ ထန္းပင္ႏွင့္ အနည္းငယ္တူသည္။ ေပပင္၏အသီးသည္ ေသးငယ္သည္။ ေပပင္မွ ေပရည္ကိုရသည္ ငန္ေသာအရသာရွိသည္။ ထန္းပင္ထက္ လုံးပတ္ႀကီး၍ အ႐ြက္သည္းႀကီးသည္။ ေပပင္၏အသက္မွာ ႏွစ္ ၆၀ခန႔္ ရွည္သည္ဟုဆိုသည္။ ေပတသီး က်ီးတသား ဆိုေသာ စကားပုံအတိုင္း ေပပင္သည္ တစ္ႀကိမ္သီးၿပီးလွ်င္ ေသြ႕ေျခာက္၍ ေသသြားသည္။
ေပသုံးနည္း
ေပ႐ြက္ကို ေပပင္ေပၚမွခူးၿပီးလွ်င္ ၿပီးျခင္း ေရးရသည္မဟုတ္ေပ။ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ ကညစ္ျဖင့္ေရးနိင္သည့္ အေျခတိုင္ေအာင္ အဆင့္ဆင့္ လုပ္ရေသာလုပ္ငန္းသည္ မ်ားလွသည္။ ေပပင္၏အသက္ ရွစ္ႏွစ္ခန႔္တြင္ ေပ႐ြက္ကို ခူးနိုင္သည္။
ခူးၿပီးလွ်င္ အလယ္ေၾကာမကို သင္၍ အရင္းအဖ်ားျဖတ္ကာ ေခြ၍ ေနပူ၌ အေျခာက္လွမ္းရသည္။
ေျခာက္ေသာအခါ ေခြထားေသာ ေပကို ဆန႔္၍ ေပခ်ပ္မ်ား တထပ္ခ်င္းထပ္ၿပီးလွ်င္ ျပန္ေခြရသည္။ ေပခ်ပ္ထပ္ေသာအခါ ေခြနိုင္ေအာင္ထပ္ရသည္။
ဤသို႔ေခြထပ္ၿပီးေသာ ေပမ်ားကို ရာဝင္စဉ့္အိုးထဲထည့္ကာ ထိုအိုးထဲသို႔ေရကို ေပေခြမ်ားနစ္သည့္တိုင္ေအာင္ ထည့္ရသည္။ ထို႔ျပင္ ထမင္းကိုလည္းသင့္တင့္ေအာင္ ထည့္ေပးရသည္။ ေပထည့္သည့္အိုးကို ေနပူပူတြင္ တပတ္ခန႔္ထားရသည္။ အဖုံးပိတ္မထားရေခ်။ အပူဓာတ္ေၾကာင့္ အျမႇုပ္မ်ားထြက္လာလွ်င္ ေပကိုဆယ္ၾကည့္ရသည္။
ေပ႐ြက္၌ အစိမ္းကြက္မ်ား ရွိေသးလွ်င္ မနပ္ေသးသျဖင့္ ထပ္၍ စိမ္ထားရသည္။ ေပ႐ြက္မ်ားသည္ ညိုေနမွသာလွ်င္နပ္သည္။ သို႔ေသာ္ အညိုလြန္လွ်င္လည္း ေဆြးသြားတတ္သည္။ အေနေတာ္နပ္မွသာလွ်င္ စာေရး၍ ေကာင္းသည္။ ေပ႐ြက္စိမ္လွ်င္ နပ္သင့္သေလာက္ စိမ္မိေစရန္ အထူးသတိထားရသည္။
ေပ႐ြက္စိမ္ျခင္းသည္ အနံ႕အလြန္ျပင္းသျဖင့္ လူသူကင္းေဝးရာေနရာ၌ စိမ္ထားရသည္။ ထိုသို႔စိမ္ျခင္းသည္ စာေရးရာတြင္ ေပ်ာ့ေပ်ာင္းေခ်ာမြတ္ေစရန္ျဖစ္သည္။
ေပ႐ြက္မ်ားနပ္လာလွ်င္ ဆယ္ၿပီးေသာ္ ေရေအးႏွင့္ စင္ေအာင္ေဆးရသည္။ ထို႔ေနာက္ တစ္႐ြက္ခ်င္း ျပန္ေခြၿပီး အရိပ္၌ထား၍ အေျခာက္ခံရသည္။
ေျခာက္လွ်င္ ျပန္ျဖန႔္ၿပီးေနာက္ ေပ႐ြက္အထပ္လိုက္ စည္းထားရသည္။ ေပ႐ြက္ျပန႔္ေစရန္ျဖစ္သည္။ ျဖန႔္မရလွ်င္ ႏွင့္ရည္ခံၿပီးျဖန႔္ရသည္။
ၿပီးလွ်င္ ေပ႐ြက္၏ ျပက္အက်ယ္ အႀကီးအေသးေ႐ြးကာ ခြဲျခား၍ မ်ိဳးတူခ်င္းထားရသည္။
အမ်ိဳးအစား ေ႐ြးခ်ယ္ခြဲထားၿပီးေသာ ေပ႐ြက္မ်ားကို က်မ္းဟုေခၚေသာ ေပ႐ြက္၏အက်ယ္အရွည္ႏွင့္ ထပ္တူထပ္မွ်ေသာသစ္သားႏွစ္ခုျဖင့္ အဖက္ေအာက္ညွပ္ထားရသည္။ က်မ္းသည္ ေပ႐ြက္၏အနံအလ်ားကို တိုင္းေသာပစၥည္းလည္းျဖစ္သည္။
က်မ္း၏အလ်ားကို ဗယ္ျပန္ညာျပန္ သုံးခ်ိဳးတစ္ခ်ိဳးထား၍ ပလႅင္ေပါက္ႏွစ္ခု ရွိရသည္။ ပလႅင္ေပါက္ကို စူးျဖင့္ေဖာက္ထားျခင္းျဖစ္သည္။
ေပ႐ြက္မ်ားကိုလည္း ဗယ္ျပန္ညာျပန္ သုံးခ်ိဳးတစ္ခ်ိဳးထားၿပီးေသာအခါ အေပါက္ကေလးႏွစ္ေပါက္ ေဖာက္ရသည္။ ထိုသို႔ေဖာက္ေသာအခါ က်မ္းေခၚသစ္သားခ်ပ္ေပၚတြင္ ေပ႐ြက္မ်ားကိုတင္ၿပီး အေပၚက က်မ္းတစ္ခုထပ္တင္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ ေဖာက္စူးျဖင့္ေဖာက္ရသည္။ ေပေဖာက္စူး၏ထိပ္တြင္ အေပါက္ကေလးရွိသည္။ ေပခ်ပ္မ်ား ထပ္ေသာအခါ၌ ေပေဖာက္စူး၏အင္အားကို ၾကည့္ၿပီး ေပခ်ပ္မ်ားထပ္ရသည္။ ေပခ်ပ္တိုင္း ဗယ္တစ္ခ်က္ ညာတစ္ခ်က္ အေပါက္ကေလးေဖာက္ရသည္။ ေပခ်ပ္ေပၚရွိ အေပါက္ကို ပလႅင္ေပါက္ဟုေခၚသည္။ ပလႅင္ေပါက္သည္ ေပခ်ပ္မ်ား ထပ္ထားလွ်င္ တိမ္းေစာင္းျခင္းမရွိဘဲ ညီညာရန္ ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္။
ေပစာ တစ္ထုပ္ကို မ်ားေသာအားျဖင့္ ေပ အေခၚ ၂၅အဂၤါ (ခ်ပ္ေရအားျဖင့္ ၃၀၀ခ်ပ္) ျပည့္လွ်င္ ပလႅင္ေပါက္ေဖာက္ၿပီး ေပခ်ပ္မ်ားကို အလႅင္တိုင္ေခၚ ေကာင္းမြန္ေခ်ာမြတ္စြာ ျပဳလုပ္ထားေသာ တစ္လက္မ၏ ဆယ္ပုံ ၁ပုံခန႔္သာ လုံးပတ္ရွိေသာ ဝါးတိုင္ေလးႏွစ္တိုင္သြင္း၍ ေပခ်ပ္မ်ားကို ခိုင္ၿမဲရန္ ထိန္းေပးရသည္။ ထိုတိုင္ေလးမ်ားကို ပလႅင္တိုင္ဟုေခၚသည္။ အျမင့္မွာ ထပ္ထားေသာ ေပခ်ပ္၏အျမင့္ကို လိုက္၍ အရွည္အတိုထားရသည္။
ေပစာတစ္ထုပ္၏ အျမင့္သည္ ေလးလက္မ၊ ေျခာက္လက္မ၊ ခုႏွစ္လက္မ၊ ရွစ္လက္မ စသည္ျဖင့္ က်မ္းစာ၏ စာသားကိုခ်င့္၍ရွိသည္။ သစ္သားျဖင့္ ညွပ္သြင္းကာ ပလႅင္တိုင္စိုက္ၿပီး ေပစာထုပ္ကို ေပ႐ြက္မ်ား ညီေစရန္ ေပထိုးေဆာက္ျဖင့္ ေပ႐ြက္၏ထိပ္ႏွစ္ဖက္ကို ျဖတ္ခ်ရသည္။ ေပးထိုးေဆာက္သည္ ေၾကးစည္ပုံသဏၭာန္ရွိ၍ ထက္ျမေအာင္ေသြးထားသည္။ ေပးထိုးေဆာက္လုပ္ေသာ သံသည္ အလြန္မ်ိဳးေကာင္းရသည္။
လွည္းမပ်ဥ္ျဖစ္ေစ၊ အျခားတမိုက္ခန႔္ထူေသာ သစ္သားကိုျဖစ္ေစ အလယ္ကထြင္းရသည္။ အလယ္ထြင္းထားေသာေၾကာင့္ ေဘးႏွစ္ဖက္ေမာက္ေနသည့္အထဲသို႔ ထိပ္ျဖတ္ထားၿပီးေပခ်ပ္ကို သြင္းရသည္။ ေခ်ာင္လွ်င္ သပ္ရိုက္သြင္း၍ ေပထိုးေဆာက္ျဖင့္ တဖက္ၿပီးလွ်င္ တဖက္ထိုးရသည္။
မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးႏွင့္ မိဖုရားေခါင္းႀကီးတို႔ လႉဒါန္းေတာ္မူေသာ သုတ္မဟာဝါ အ႒ကထာပါဌ္ ေပစာ
ေပမ်ဥ္းပစ္နည္း
ေပခ်ပ္မ်ား တညီတည္းျဖစ္လာေသာ္လည္း စာမေရးနိုင္ေသးေပ။ စာေရးရန္ မ်ဥ္းခ်ရသည္။ ႏွစ္ေပခန႔္အရွည္ရွိ၍ ႏွစ္လက္မ၊ သို႔မဟုတ္ ႏွစ္လက္မခြဲအက်ယ္ရွိေသာ လက္သန္းလုံးခန႔္ရွိသည့္ ဝါးသို႔မဟုတ္ သစ္သားကို မ်ဥ္းႀကိဳးတားရန္ အထစ္ေလးမ်ား ထစ္ထားရသည္။ ဗယ္ညာ ႏွစ္ဖက္ထစ္ရသည္။ မ်ဥ္းတားလိုေသာ ေပ၏ျပက္အႀကီးအေသးကိုလိုက္၍ ရွစ္ေၾကာင္းမွ ၁၂ေၾကာင္းအထိ ျပဳလုပ္ၾကသည္။
ေဘာင္ရိုက္ထားေသာ သစ္သား ေဘးႏွစ္ဘက္ အဘယ္တိုင္ကို ႀကိဳးႏွင့္ျဖစ္ေစ၊ သံေခ်ာင္းႏွင့္ျဖစ္ေစ ခိုင္ေအာင္ျပဳလုပ္ၿပီး ခ်ည္ပြပြကေလးမ်ားကို ထစ္ကေလးမ်ားအေပၚတြင္ ခ်ည္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ က်မ္းညီညီေပၚတြင္ ေပ႐ြက္ကိုခ်၍ ႀကိဳးမ်ားကို နႏြင္းေရျဖင့္ သုတ္ရသည္။ အေပၚက ေပ႐ြက္တစ္ခ်ပ္ထပ္လိုက္ၿပီး နႏြင္းသုတ္ထားေသာ ႀကိဳးမ်ားကို အလည္မွထားလိုက္သည္။ ထိုသို႔ျပဳလုပ္ျခင္းကို မ်ဥ္းပစ္သည္ဟုေခၚသည္။ နႏြင္းသုံးျခင္းသည္ သာသနာေတာ္ႏွင့္ ေလ်ာ္ညီသည္ဟုလည္း ယူဆၾကသည္။ မ်ဥ္းပစ္ရာတြင္ စုံခြ-မနင္း လုပ္ရသည္။ သေဘာမွာ ပလႅင္ေပါက္ကို မ်ဥ္းေၾကာင္းမထိဘဲ၊ မ်ဥ္းေၾကာင္းရွစ္ေၾကာင္း စုံထားသည္ဆိုပါက ပလႅင္ေပါက္ကို ခြကာ တဖက္တခ်က္ မ်ဥ္းေၾကာင္းေလးေၾကာင္း အညီအမွ်ထားရသည္။ ကိုေၾကာင္းဆိုပါက အလယ္ ပလႅင္ေပါက္ကို မ်ဥ္းတစ္ေၾကာင္းနင္းေက်ာ္သြားရသည္။ နႏြင္းသုတ္မ်ဥ္းကို ေပေပၚေမွာက္ခ်ၿပီးေနာက္ ထိုမ်ဥ္းေပၚ ေပခ်ပ္ထပ္ေမွာက္၍ လက္ႏွင့္သပ္ေပးရသည္။ လက္ႏွင့္သပ္ေသာအခါ လက္ဝဲလက္ျဖင့္ ဝဲဘက္သပ္ကာ ယာဖက္လက္ျဖင့္ ယာဘက္သို႔ သပ္ရသည္။
ေပခ်ပ္မ်ားကို မ်ဥ္းခ်ၿပီးေနာက္ တစ္လက္မပတ္လည္ရွိ ေပတိုင္းသစ္သားကို လက္မဝက္ခန႔္ ထစ္ရသည္။ ထစ္ထားေသာဖက္တြင္ ခဲသားဆန႔္႐ုံ သုံးေလးေပါက္ခန႔္ အေပါက္ေဖာက္ၿပီးေနာက္ ခံသားထည့္ကာ အရွည္အတို လိုသေလာက္ၾကည့္၍ မ်ဥ္းတားရသည္။ ထိုသို႔ျပဳလုပ္ျခင္းသည္ ေပခ်ပ္၏ထိပ္ႏွစ္ဖက္တြင္ ကြက္လပ္ခ်န္ျခင္း (မာဂ်င္တားျခင္း) ပင္ျဖစ္သည္။ ပလႅင္ခ်ပ္ဟုေခၚေသာ ပထဆုံး စာေရးေသာစာမ်က္ႏွာတြင္ ထိုနည္းကို မသုံးရေပ။ ေပ႐ြက္ျဖင့္သာ ေပခ်ပ္၏ အလႅင္ေပါက္ အတြင္းတစ္ဖက္တစ္ခ်က္ကို တိုင္းရသည္။
စာစင္ခုံ
ေပခ်ပ္ေပၚတြင္ စာေရးရန္ စာစင္ခုံရွိသည္။ စာစင္ခုံသည္ ေနာက္မွီပါ အျမင့္ တစ္ေပရွစ္လက္မခန႔္ရွိသည္။ စာေရးရာတြင္ ထိုင္၍ေရးရသည္။ ၾကက္ေျခသဏၭာန္ျပဳလုပ္ထားေသာ ေျခေထာက္ႏွစ္ဖက္ရွိ တိုင္မ်ားသည္ သုံးလက္မခန႔္ အေပၚသို႔ တိုင္စြန္းေလးမ်ားထြက္ လ်က္ရွိသည္။ ထုံခုံ၌ ကိုးလက္မ သစ္သားခင္းသုံးထားၿပီး သုံးလက္မခန႔္ ခ်န္ထားသည္။ ထိုသစ္သားခင္း၏ေအာက္တြင္ ေလးဘက္ကာရံ၍ အံျပဳလုပ္ထားသည္။ သုံးလက္မ အတြင္းခ်န္ထားေသာ ေနရာမွာ ေပစာေရးလွ်င္ အသုံးအေဆာင္ပစၥည္းမ်ား ထည့္သြင္းထားရန္ျဖစ္သည္။ သစ္သားခင္း၏အျပင္ဘက္ ၾကက္ေျခခတ္တိုင္း အပိုစြန္း ႏွစ္ခုတြင္ အမွီသစ္သားတန္းရွိသည္။ စာစင္ခုံ၏အတြင္းဘက္ ၾကက္ေျခတိုင္စြန္းတခုတြင္ အကၤ်ီခ်ဳပ္ရာတြင္ အသုံးျပဳေသာ ခ်ဳပ္ခုံတြင္ ပါသည့္ အဝတ္ဖုလုံးမ်ိဳး ပါသည္။ ေလာေလာဆယ္ၾကည့္ကူးမည့္ ေပခ်ပ္ကို သစ္သားေနာက္မွီတြင္ ေထာင္ထားၿပီး က်န္ေပခ်ပ္မ်ားကို သစ္သားခင္းေပၚတြင္ စာပုေလြခံ၍ အလိုက္သင့္တင္ထားရသည္။ ကူေရးမည့္ ေပ႐ြက္ကို အဝတ္ဖုလုံးေပၚတင္၍ လက္စြပ္ကေလးျဖင့္ လက္ညွိုးတြင္ စြပ္ကာ ညာဘက္လက္ညွိုးကက္မျဖင့္ ကညစ္ကိုကိုင္ၿပီးေရးရသည္။ ေပခ်ပ္ကို ဝဲဘက္လက္မ လက္ခလယ္တို႔ျဖင့္ ညွပ္ထားရသည္။ စာေရးလွ်င္ ဝဲဘက္လက္မကို လက္သည္းရွည္ထား၍ အခြက္ကေလးျပဳထားၿပီး ကညစ္ကို လက္သည္းေပၚတြင္ တင္ၿပီးေရးနိုင္သည္။ ကညစ္ကို ထိန္းျခင္းသေဘာျဖစ္သည္။ ကညစ္ဆိုသည္မွာ ခဲတံလုံးခန႔္ရွိ ထိပ္ဖ်ားခြၽန္ေသာ သံခြၽန္ပင္ျဖစ္သည္။
စာေရးနည္း
စာေရးရာတြင္ အေရးမွားခဲ့ေသာ္ မွားေသာစာလုံး၏ အလယ္တြင္ ဝတ္ဆံထည့္ျခင္းျဖင့္ ဖ်က္ပစ္လိုက္ရသည္။ ေရွးက ေပကူးေရးရာတြင္ "က"ဖ်က္ရမည့္အစား "ယ" ဖ်က္မိသျဖင့္ "ကဖ်က္ယဖ်က္"ဟူေသာ စကားပုံေပၚေပါက္လာရသည္ဟု ဆိုသည္။ ေပကူးရာႏွင့္ က်က္မွတ္ရာတြင္ အမွတ္အသားကို နံနံေစ့ခန႔္ ပ်ားဖေယာင္းျဖင့္ စားေၾကာင္းကို ေတးထားတက္သည္။ ေပတြင္ စာေရးေသာအခါ သေဘာတူ ထပ္တူထပ္မွ်စာေၾကာင္းမ်ား ပါလာလွ်င္ ေပယ်ာလစာတမ္းထိုးၿပီး ထားသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာစကားတြင္ ခ်န႔္ခဲ့ေသာသေဘာကို "ေပယ်ာလကံ၊ ဝကြက္ခ်န္"သည္ဟု သုံးၾကသည္။ အခ်ိဳ႕ စာလုံးမ်ားကိုလည္း နိသ်ျပန္ ေပစားမ်ားေပၚတြင္ "မဟာရာဇ၊ ႀကီး။ တြံ၊သည္။" စသည္ျဖင့္ အတိုခ်ဳံးေရးေလ့ရွိသည္။ ေပခ်ပ္မ်ားေပၚတြင္ မိမိလိုရာ က်မ္းစာကို ကညစ္ျဖင့္ ေရူေသာအခါ စာသားမ်ား ေကာင္းစြာ ပီသထင္ရွားျခင္းမရွိေသးေပ။ ေရနံသုတ္ၿပီးမွသာလွ်င္ စာသားမ်ားထင္ရွားလာသည္။ ေရနံသုတ္ၿပီးလွ်င္ ေပခ်ပ္မ်ားကို ထပ္ကာ ႀကိဳးႏွင့္စည္းၿပီး ေနလွမ္းရသည္။ ေရနံအထဲသို႔ စိမ့္မဝင္ရန္ျဖစ္သည္။ ေရနံသုတ္ျခင္းကို ေရနံကိုင္သည္ ဟုေခၚသည္။ ေပခ်ပ္၏ ခြက္ေနသည့္ဖက္ကို ဝမ္းဖက္၊ ခုံးေနသည့္ဖက္ကို ေက်ာဖက္ဟုေခၚသည္။ ေပစာေရးလွ်င္ ပထမဆုံးေပခ်ပ္၏ ဝမ္းဖက္စာမ်က္ႏွာကို စာေရးလွ်င္ ပလႅင္ေပါက္ႏွစ္ခု၏ အတြင္း၌သာ စာေရးေလ့ ရွိသည္။ ေက်ာဖက္ႏွင့္ က်န္ေပခ်ပ္မ်ားကို ေဘးႏွစ္ဖက္ တလက္မခြဲခန႔္ခ်န္၍ စာအျပည့္ေရးရသည္။ အဆုံးေပခ်ပ္၏ ေက်ာဖက္ကို ပထမေပခ်ပ္ကဲ့သို႔ ပလႅင္ေပါက္အတြင္းေနရာ၌သာ စာေရးသည္။ ေပစာ၏ ပထမဆုံးေပခ်ပ္ကို ပလႅင္ခ်ပ္ဟုေခၚသည္။ ထိုသေဘာယူ၍ စကားစေျပာလွ်င္ စကားပလႅင္ခံသည္ဆိုၾကသည္။
ေပကို မ်ဥ္းကိုင္ျခင္း
ေပခ်ပ္မ်ားျဖင့္ မိမိလိုရာ စာကိုေရးၿပီး မ်ဥ္းကိုရသည္။ မ်ဥ္းကိုင္ျခင္းေၾကာင့္ ခန႔္ညား သပ္ယပ္လွပလာသည္။ ေပစာထုပ္အမ်ိဳးအစားလဲ ခြဲျခားေပးသည္။ (၁) မ်ဥ္းနက္၊ (၂) မဥ္းနီ၊ (၃) ေ႐ႊမ်ဥ္းႀကံဆစ္ႏွင့္ (၄) ေ႐ႊမ်ဥ္းေ႐ႊပိန္း ဟူ၍ရွိသည္။ သေစၥးနက္သုတ္ျခင္းျဖင့္ မ်ဥ္းနက္၊ ဟသၤျပဒါးသုတ္ျခင္းျဖင့္ မ်ဥ္းနီကိုရရွိသည္။ ေ႐ႊမ်ဥ္းႀကံဆစ္မွာ ေပစာထုပ္ဩေဘးႏွစ္ဘက္ အလယ္တြင္ သုံးလက္မခန႔္ ဟသၤျပဒါးသုတ္ၿပီးလွ်င္ က်န္ေနရာမ်ားကို ေ႐ႊခ်ထားျခင္းျဖစ္သည္။ ေ႐ႊမ်ဥ္းေ႐ႊပိန္းေပမွာ ေပစာတထုပ္လုံး ေ႐ႊခ်ထားသည္။ က်န္ေပမ်ားကို ေပၾကမ္းဟုေခၚသည္။
မ်ဥ္းကိုင္ျခင္းကို စာေရးၿပီးမွသာ ျပဳလုပ္ရသည္။ ေပစာထုပ္တြင္ ပထမေပခ်ပ္ႏွင့္ ေနာက္ဆုံးေပခ်ပ္တို႔ကို အပိုေပခ်ပ္ ၁၀႐ြက္ခန႔္စီထည့္၍ ပိုးႀကိဳးျခည္ႀကိဳးတို႔ျဖင့္ ပလႅင္ေပါက္သြင္းကာ တစဖက္တခ်က္စီ ခ်ဳပ္ရသည္။ ဗယ္ျပန္ ညာျပန္ခ်ဳပ္ရသည္။ ေပခ်ပ္အပိုထည့္ျခင္းမ်ာ အေၾကာင္းတစ္စုံတစ္ရာေၾကာင့္ ေပခ်ပ္မ်ား ေပ်ာက္ခဲ့ေသာ္ အစားထိုးေရးထည့္ရန္ျဖစ္သည္။
ေပစာထုပ္ကို မ်ဥ္းကို္လွ်င္ ေပစာထုပ္၏အဖုံး က်မ္းႏွစ္ခုကို အေခ်ာကိုင္ရသည္။ ေပခ်ပ္မ်ား မတိမ္းေစာင္းရန္ ပလႅင္တိုင္စိုက္ရသည္။ ေဘးႏွစ္ဖက္ကို ေပထိုးေဆာက္ျဖင့္ ထိုးၿပီး ေခ်ာမြတ္ေစရန္ ေ႐ြေပၚထိုးရသည္။ ၿပီးလွ်င္ ေရနံထုတ္ရသည္။ ေရနံထုပ္သည္ဆိုသည္မွာ ေတာင္ပို႔ေျမႀကီးကို ေရႏွင့္ေဖ်ာ္၍ ေပစာထုပ္၏ ေဘးႏွစ္ဖက္ကို မထူမပါးသုတ္ရသည္။ ၿပီးေနာက္ ေနလွမ္းရသည္။ ထိုအခါ ေရနံကိုင္စဥ္က ေရနံမ်ား ေဘးႏွစ္ဖက္ႏွင့္ထိပ္ဖက္တြင္ ရွိခဲ့လွ်င္ ကြက္လာမည္။ ကြက္ေသာေနရာကို ေတာင္ပို႔ေျမ ျပန္သုတ္ၿပီး ေနလွမ္းရသည္။ ေရနံကြက္ မေပၚသည့္တိုင္ေအာင္ ျပဳလုပ္ရသည္။
ထို႔ေနာက္ ေပ႐ြက္ နံေဘးေစာင္းမ်ား ေခ်ာမြတ္ရန္ ထီးေက်ာက္ေခၚေသာ ေက်ာက္ျဖင့္ တိုက္သည္။ မႈန္ၿပီး ေခ်ာမြတ္လာမွ သေစၥးသုတ္သည္။ ပါးပါးသုတ္၍ သတြက္႐ြက္ကို အေျခာက္လွမ္းၿပီး ေပေပၚတြင္ သေစၥးနည္းနည္းက်န္သည္အထိ တိုက္ရသည္။ ထိုကဲ့သို႔ သေစၥးသုတ္လိုက္ သေစၥးအိပ္လွ်င္ (ေျခာက္လွ်င္) သတြတ္႐ြက္ေျခာက္ႏွင့္ ျပန္တိုက္လိုက္ျဖင့္ သုံးႀကိမ္သုံးခါ ျပဳလုပ္ရသည္။ ေခ်ာမြတ္ေစရန္ျဖစ္သည္။
ေပစာထုပ္၏ နံေဘးေစာင္းမ်ား ေခ်ာမြတ္လာမွသေစၥးသုတ္ရသည္။ မ်ဥ္းနက္ဆိုလွ်င္ သေစၥးထူထူ သုတ္ရသည္။ မ်ဥ္းနီဆိုလွ်င္ သေစၥးပါးပါးသုတ္ကာ ေျခာက္လွ်င္ ဟသၤျပဒါးေရာ၍သုတ္ရသည္ ထိုအခါ အနီေရာင္ရသည္ ။ ေ႐ြခ်လိဳပါက သေစၥးကို အနီေရာင္ေပၚတြင္ ပါးပါးထပ္သုတ္ရသည္။ ၿပီးလွ်င္ သေစၥကို အဝတ္ေျခာက္ျဖင့္ ျပန္သုတ္ရသည္။ သေစၥးျပန္ႏုတ္သည္ ဟုေခၚသည္။ ေ႐ႊျပားကပ္၍ျဖစ္႐ုံ သေစၥးက်န္မွ ေ႐ႊျပားကပ္ကာ ေ႐ႊခ်သည္။ ႀကံဆစ္ေပလုပ္လိုလွ်င္ ေဘးႏွစ္ဖက္အလယ္တြင္ လက္ေလးသစ္ခန႔္ခ်န္ထား၍၊ ေ႐ႊမ်ဥ္းေ႐ႊပိန္းဆိုလွ်င္ တထုပ္လုံးအျပည့္ ေ႐ႊခ်ရသည္။ ေ႐ႊခ်ေသာအခါ ေ႐ႊျပားသည္ အခ်ိဳ႕ေနရာတြင္ အေပါက္က်န္ေနတတ္ၿပီး အစြန္းအစမညီ ရွိတက္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဂြမ္းႏွင့္ လွိမ့္ေပးရသည္။ ဂြမ္းတက်ပ္သားခန႔္ေလာက္မွာ ေ႐ႊတုံးႀကီးပမာျဖစ္သြားတတ္သည္။
ေပေရးနည္းေရာက္လာပုံ
ေပေပၚတြင္ စာေရးျခင္းသည္ အိႏၵိယနိုင္ငံမွာ ေရာက္လာဟန္တူသည္။ စာေရးျခင္းႏွင့္အတူ ေပ႐ြက္သုံးပုံသုံးနည္းလည္း တစ္ခါတည္းပါလာဟန္တူသည္။ ေရွးဦးစြာ ေပႏွင့္စာသည္ ပ်ဴလူမ်ိဳးတို႔ထံ ေရာက္ရွိလာခဲ့သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတါင္ ေရွးအက်ဆဳံးေတြ႕ရွိရေသာ ေပစာမွာ (ေအဒီ ၄၀၀-၆၀၀) က သေရေခတၱရာ (ေမွာ္ဇာနယ္) မွတူးေဖာ္ရရွိေသာေပျဖစ္သည္။ ေပ႐ြက္သ႑ာန္ခတ္ထားေသာ ေ႐ႊျပားအေပၚတြင္ စာေရးထားျခင္းျဖစ္သည္။ မ်က္ျမင္ သက္ေသသာဓကမ်ားအရ ေပစာသည္ ေက်ာက္စာထက္ပင္ေရွးက်သည္။ ေမွာ္ဇာနယ္က ရရွိေသာ ေပမ်ားေပၚတြင္ ေရးသားထားသည့္ အကၡရာမ်ားမွာ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပင္း ၁၃၀၀-၁၄၀၀ ေက်ာ္ေက်ာ္က သုံးစြဲေသာ အကၡရာမ်ားျဖစ္သျဖင့္ ပုံဂံေခတ္ေက်ာက္စာမ်ားထက္ ႏွစ္ေပါင္း၄၀၀-၅၀၀ ခန႔္ေစာသည္။ ဒုတိယကမာၻစစ္ႀကီး မျဖစ္မီက ေရွးအက်ဆဳံးေပစာကို ပုံႏွင့္တကြ ေဒါက္တာ ေဂ် ေအ စတူးဝပ္က အေရွ႕တိုင္းႏွင့္ အာဖရိကတိုက္ ဘာသႏၲရ ေက်ာင္းထုတ္စာေစာင္ ၇ အပိုင္း ၃ တြင္ ေဖာ္ျပေရးသားထားသည္။
ေပ႐ြက္သုံးပုံသုံးနည္းမ်ားကိုလည္း ဆာ အီမာဆင္တင္းနင့္ ေရးေသာ သီဟိုဠ္နိုင္ငံသမိုင္းတြင္ လည္းေကာင္း၊ အဲလဗက္ဖိုက္ ေရးေသာ အတိတ္ႏွင့္ ပစၥဳပၸန္ ျမန္မာျပည္ အတြဲ ၁ တြင္ လည္းေကာင္း၊ ၁၉၅၀ ျပည့္ႏွစ္ ဩဂုတ္လထုတ္ ျမန္မာနိုင္ငံ သုေတသနအသင္းဂ်ာနယ္၊ အတြဲ ၃၃ အပိုင္း ၂ တြင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ဘာသာျပန္ႏွင့္ စာအုပ္ထုပ္ေဝေရးဌာန စာတည္းမႉး ဦးဝန္ေရးသည့္ ျမန္မာနိုင္ငံ ေပစားမ်ားအေၾကာင္း မွတ္စုတြင္လည္းေကာင္း၊ ေဖာ္ျပေရးသားထားသည္။ စာေရးၿပီးေသာ ေပစာထုပ္မ်ားကို ဇာတ္နိပါတ္ေတာ္မွ အခန္းမ်ားျဖင့္ လွပေသသပ္စြာ ထုလုပ္႐ုပ္လုံးေဖာ္ထားေသာ စာတိုက္ေခၚ ေသတၱာႀကီးမ်ားတြင္ ထည့္သြင္းထားေလ့ ရွိသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာ စာတိုက္ႀကီးမ်ားကို ေ႐ႊခ်ထားသည္။ စာတိုက္ႀကီးမ်ားသည္ ျမန္မာ အႏုပညာတရပ္အေနျဖင့္ ဂုဏ္ယူနိုင္ေသာ ပစၥည္းတခုျဖစ္သည္။ စာတိုက္မွာ အႀကီးအေသးလိုက္၍ ေပစာထုပ္ ၂၀ မွ ၅၀ ခန႔္အထိ ထည့္သြင္းနိုင္သည္။
စာတိုက္တြင္ ထားသည့္ ေပစာတထုပ္ကို ယူၾကည့္လွ်င္ စာပုေလြျဖင့္ ပတ္၍ အေပၚက စာစည္းႀကိဳးေခၚ စာထုပ္ႀကိဳးျဖင့္ ရစ္ပတ္ထားသည္ကိုေတြ႕ရမည္။ စာစည္းႀကိဳးသည္ အနံ လက္မဝက္ (သို႔) တလက္မ၏ ေလးပုံသုံးပုံ၊ (သို႔) တလက္မခန႔္ရွိ၍ အလ်ား ၁၅ ေပရွိသည္။ စာစည္းႀကိဳးကို ဂ်ပ္ခုပ္နည္းမ်ိဳးျဖင့္ ခိုင္ခံ့လွပသပ္ရပ္စြာ စာလုံးေဖာ္၍ ယက္ထားသည္။ စာမ်ားမွာ ေပစာလႉဒါန္းသူ အမည္၊ ေနရပ္၊ ဆုေတာင္းစာမ်ားကို လကၤာျဖင့္ လည္းေကာင္း စကားေျပျဖင့္လည္းေကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။ စာစည္းႀကိဳးကိုၾကည့္ျခင္းျဖင့္ ေရွးေခတ္ျမန္မာတို႔၏ ျခည္မွ်င္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ျခင္း၊ အထည္ယက္လုပ္ျခင္း အိမ္တြင္းမႈအတက္ႏွင့္ ေဆးအေရာက္စပ္ျခင္းပညာ၊ ပုံစံထုတ္လုပ္ပုံ အႏုပညာအဆင့္အတန္း မည္မွ်ျမင့္ေၾကာင္း သိသာနိုင္သည္။ စာစည္းႀကိဳးကိုေျဖၿပီးလွ်င္ စာပုေလြ (သို႔မဟုတ္) စာထုပ္ပုဝါကို ေတြ႕ရသည္။ စာထုပ္ပုဝါမွာ ေအာက္ခံ အဝတ္ၾကမ္းခံကာ အေပၚမွ အဖိုးထိုက္တန္ေသာ ပိုးဖဲကတၱီပါစမ်ား ထပ္ခ်ဳပ္ထားေသာ ပစၥည္းျဖစ္သည္။ စာပုေလြမွာ ဝါးမ်ားကို ယင္းသဖြယ္ယက္ထားသည္း။ တခါတရံ ျခည္ပါေရာ၍ ယက္သည္။ အမ်ားေသာအားျဖင့္ အေပၚမွ အဝတ္ျဖင့္ ထပ္၍ခ်ဳပ္ထားသည္။ ေပခ်ပ္မ်ားမက်ိဳးေစရန္ျဖစ္သည္။ မိမိလိုရာ အပိုင္းက႑ကိုခြဲၿပီး စာပုေလြျဖင့္ပတ္ကာ သယ္ယူေလ့ရွိသည္။ စာပုေလြၿပီးလွ်င္ ေပစာထုပ္ကို ထိန္းထားေသာ ကြင္းေလွ်ာႀကိဳးရွိသည္။ ထိုႀကိဳး၏အစကို သန္လ်က္ႏွင့္တူေသာ ဆင္စြယ္/သစ္သားျဖင့္ျပဳလုပ္ထားေသာ တစ္လက္မခြဲအက်ယ္ႏွင့္ အရွည္ ၉/၁၀ လက္မရွိေသာ ပစၥည္းကို အေပါက္ေဖာက္၍ခ်ည္ထားသည္။ ၎မွာ ေပခ်ပ္ခြာေသာ ကရိယာျဖစ္သည္။ စာေရးၿပီး မဥ္းကိုင္ၿပီးေပစာထုပ္တြင္ ေပခ်ပ္မ်ား ပူးကပ္ေနသည္ကို ခြာရန္ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ က်မ္းအမည္ကိုလည္းေရးထိုးထားျခင္းျဖင့္ က်မ္းအမည္ကို ခ်က္ျခင္းသိနိုင္သည္။
ကြင္းေလွ်ာႀကိဳးကိုေျဖၿပီးလွ်င္ က်မ္းကိုဖြင့္ရသည္။ ထိုက်မ္းကိုအစြဲျပဳ၍ စာအုပ္ကို "က်မ္းစာ”ဟု ေခၚၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ေပစာမ်ား၏အဖုံးက်မ္းသည္ သစ္သားျဖစ္၍ ေပခ်ပ္အနံအလ်ားကို လိုက္၍ ျပဳပ္ရသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ လွပစြာ အလယ္ကထြင္း၍ ဟသၤျပဒါးသုတ္ထားသည္။ အခ်ိဳ႕က ေ႐ႊခ်ထား အခ်ိဳ႕က ေဆးေရး႐ုပ္ခ်ယ္ထားသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ မွန္စီေ႐ႊခ်ထားသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ တန္ဆာဆင္ျခင္းမရွိ၊ ေပခ်ပ္မ်ား၏ အတိုင္းအထြာအတိုင္းသာ ျဖစ္သည္။ စိတ္ဝင္စားစရာတစ္ခုမွာ စာစည္းႀကိဳး၊ က်မ္းတို႔ကို အေရာင္ခ်ယ္ရာတြင္ အနီေရာင္ကိုသာ အသုံးမ်ားျခင္းျဖစ္သည္။
က်မ္းကိုဖြင့္ေသာအခါ ေပခ်ပ္မ်ားကို ေတြ႕ရသည္။ ပလႅင္တိုင္မွ ႏုတ္၍ဖတ္ရသည္။ အခ်ိဳ႕ေပစာအုပ္မ်ားတြင္ ေပ႐ြက္အလြတ္ ေလးငါးခ်ပ္ေတြ႕ရၿပီး ၿပီးမွပလႅင္ခ်ပ္လာသည္။ ပလႅင္ခ်ပ္တြင္ ဝမ္းဖက္၌ ပလႅင္ေပါက္ႏွစ္ခု အတြင္း၌သာ သာေရးသာသည္။ ေက်ာဖက္ႏွင့္ အျခားေပခ်ပ္မ်ားတြင္ နံေဘးမ်ဥ္းကြက္လပ္ ခ်န္သည္မွအပ အျပည့္ေရးသည္။ အဆုံးေပခ်ပ္၏ေက်ာဘက္တြင္လည္း ပထမေပခ်ပ္ဝမ္းဖက္မ်ာကဲ့သို႔ေရးသည္။ ေပခ်ပ္၏ေက်ာဘက္တိုင္းတြင္ ဝဲဖက္၌ စာမ်က္ႏွာ၊ ယာဖက္၌ က်မ္းအမည္ကို ေရးထိုးေလ့ရွိသည္။ စာမ်က္ႏွာအေရအတြက္ကို ဂဏန္းသေကၤတမသုံးဘဲ ဗ်ည္းႏွင့္သရ သံစဥ္တြဲ၍ သုံးသည္။ ဗ်ည္းႏွင့္သရတြဲပုံမွာ က၊ ကာ၊ ကိ၊ ကီ၊ ကု၊ ကူ၊ ေက၊ ကဲ၊ ေကာ့၊ ေကာ္၊ ကံ၊ ကား ျဖစ္သည္။ ထို ၁၂ လုံးေပတစ္ခ်ပ္ကို တစ္အဂၤါဟု ေခၚသည္။ ထိုကဲ့သို႔ က မွစ၍ ဗ်ည္း ၃၃ လုံးကိုသုံးသည္။ ၃၃ အဂၤါထက္ပိုေသာေပစာထုပ္ကို က ယပင့္ (က်) မွစ၍ သရအစဥ္လိုက္ သုံးသြားသည္။ ေပခ်ပ္ တစ္ခ်ပ္တြင္ စာေၾကာင္းေရ ေလးေက်ာင္းမွ ၁၂ ေၾကာင္းအထိေရးေလ့ရွိသည္။ ထိုသို႔ေရးသည္ကို အစြဲျပဳ၍ ေပစာထုပ္ကို က်မ္းအမည္ႏွင့္ ယွဥ္တြဲကာ ေလးေၾကာင္းေရးေပ၊ ရွစ္ေၾကာင္းေရးေပ စသည္ျဖင့္ ေခၚၾကသည္။ ေနာက္ဆုံးေပခ်ပ္တြင္ က်မ္းေရးသူ၏အမည္၊ ေနရပ္၊ ေက်ာင္းအမည္၊ ေရးသားေသာ သကၠရာဇ္ကို ေတြ႕နိုင္သည္။
ဘုရင့္စာခြတ္ေတာက္မ်ားကို ထန္းဖူးေပၚတြင္ ေရးၾကသည္။ ထန္းဖူးက ေပထက္ပို၍ ၾကာရွည္ခံျခင္းေၾကာင့္ဟုဆိုသည္။ ဘုရင့္အမိန႔္ေတာ္ဆိုလွ်င္ ထန္းဖူး သို႔မဟုတ္ ေပခ်ပ္ေပၚတြင္ တစ္ေၾကာင္းတည္း ေရးသည္။ မႉးႀကီးမတ္ရာမ်ားက ထုတ္ဆင့္သည့္အမိန္ဆိုလွ်င္ ႏွစ္ေၾကာင္းေရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ တစ္ေၾကာင္းစာခြၽန္ေတာ္၊ ႏွစ္ေၾကာင္းစာခြၽန္ေတာ ဟု ေခၚေဝၚၾကသည္။
ေက်ာင္းစာေရး
ေပစာကို ေက်ာင္းစာေရးေခၚ ေပစာေရးသူမ်ားကေရးၾကသည္။ မ်ားေသာအာျဖင့္ ရဟန္း၊ပုဂၢိဳလ္ပညာရွိမ်ား၏ စီကုံးဖြဲ႕ေရးသားမႈကို လိုက္ေရးရသူမ်ားသာျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းစာေရးမ်ာသည္ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ာတြင္ ေနေလ့ရွိၾကသည္။ ေက်ာင္းကပင္ထမင္းေကြၽးရသည္။ ေရးခမွာ ၁၀ ေၾကာင္းေပ တစ္အဂၤါ ေငြ တစ္က်ပ္၊ ၁၁ ေၾကာင္းေပ တစ္အဂၤါ တစ္က်ပ္ေလးပဲ စသည္ျဖင့္ ေပခ်ပ္ေပၚရွိ စာေၾကာင္းေရကိုလိုက္၍ ေပးရသည္။ ေက်ာင္းမွထမင္းမေကြၽးလွ်င္ ေပကူးခအဖိုးေငြကိုတိုးေပးရသည္။ ေကာင္းမႈေတာ္ႀကီးေက်ာက္စာတြင္ ေတာင္ဖီလာဆရာေတာ္ ေရးခဲ့သည့္အတိုင္းပင္ ေက်ာင္းစာေရးမ်ားသည္ အကၡရာတတ္ရသည္၊ ၿမဲၿမံေသာသတိရွိရသည္။ သို႔မွသာ စာေရးရာ၌ အမွားအယြင္း အက်အေပါက္ ကင္းေဝးမည္ျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းစာေရးသည္ တစ္ေန႕လွ်င္ ေပေျခာက္႐ြက္၊ ႏွစ္ရက္မွာ တစ္အဂၤါေရးနိုင္သည္။ ေရွးေခတ္က ေပစာတစ္ထုပ္ေရးလွ်င္ ေငြ ၃၀၊ ၃၅ က်ပ္ခန႔္ ကုန္က်သည္။ ယခုေခတ္တြင္ ေပစာအေရးအသားသည္ မရွိသေလာက္ပင္ျဖစ္သည္။ ပုံႏွိပ္စာအုပ္ ထုတ္ေဝရန္သာလွ်င္ ေပမူကို ေကာ္ပီစာအုပ္ထဲသို႔ ကူေရးျခင္းသာရွိသည္။
ေပစာအကူးမ်ား၍ သတ္ပုံခြၽတ္ယြင္းလွ်င္ စာအဓိပၸါယ္လည္းမွားသည္။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္မ်ားေႏွာင္းေခတ္၌ ေပစာကူးသူတို႔ ခြၽတ္ယြင္းခ်က္မ်ားေသာေၾကာင့္ သတိေပးသည့္အေနျဖင့္ "ေခြးတိရစာၦန္၊ မဟာဒါန္၊ နိဗၺာန္ႏွင့္ေဝး ေက်ာင္းစာေရး" ဟု ဆိုစမွတ္ျပဳခဲ့ၾကသည္။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္က ေပစာေရးပုံကို က်ည္းကန္ရွင္ႀကီးေမတၱာစာတြင္ "ေနာင္ေရးကိုလည္း မရႈ၊ ခုေရးကိုလည္း မျမင္၊ ဉာဏ္လီဆင္၍၊ ခ်စ္ရွင္မိန္ျမတ္၊ ပိဋကတ္တြင္၊ ေရးမွတ္သည့္က်မ္းဂန္မွာ၊ အဘိဓာန္ ဓာတုမာလာ၊ ဋီကာေက်ာ္ ပါဌ္နိသ်တသြယ္၊ ရွစ္ဆယ္အဂၤါေပါင္း၊ ရွစ္ေၾကာင္းတစ္မ်ိဳး၊ ကိုးေၾကာင္းတဝက္၊ လကၡသုံးမူးတီး၊ တသီးမွာ ေလးမူးႏွင့္၊ သုံးဦးေသာက်မ္ရပ္ကို၊ ေရးမွတ္၍ၿပီးပါၿပီ။ ဤကုသိုလ္၏အက်ိဳးကို၊ ဒုကၡမ်ိဳးကင္းေဝးလ်က္၊ စၾကဝေတး၊ သေဌးမႏၶတ္၊ သိၾကားနတ္ကဲ့သို႔၊ လူ႕ရပ္နတ္ျပည္၊ ၾကင္(က်င္)လည္စုန္ဆန္၊ ခ်မ္းသာစံ၍၊ နိဗၺာန္ရမည့္ အခ်က္ကို၊ ပႏၷက္ဆုယူကာ၊ ဆရာျပဳေသာ ကုသိုလ္စုဆို႔ကိုလည္း၊ သာဓုေခၚမည့္ အေၾကာင္း" စသည္ျဖင့္ ေရးသားထားသည္။
႐ုပ္ပုံမ်ား
ေပစာမ်ားႏွင့္အတူ သ႐ုပ္ေဖာ္ပုံမ်ားဆြဲထားသည့္ ေပမ်ားမွာ အလြန္ရွားသည္။ ႏွစ္လက္မအက်ယ္ရွိေသာ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ ႐ုပ္ပုံမ်ားေရးဆြဲထားသည္မွာ အလြန္အံ့ဩၿခီးမြမ္းစရာေကာင္းသည္။ ၃၁ ဘုံေပစာထုပ္ (ကမာၻ႔ဗုဒၶတကၠသိုလ္၊ ရန္ကုန္) တြင္ ျမင့္မိုရ္ေတာင္ကို အလယ္ကထားၿပီးလွ်င္ ကြၽန္းႀကီးေလးကြၽန္းရံေနပုံႏွင့္ ၃၁ ဘုံလို႔းကို အစီအစဥ္ျဖင့္ ေရးဆြဲထားသည္။ ျမင့္မိုရ္ေတာင္ႏွင့္ ကြၽန္းႀကီးေလးကြၽန္း၊ ကြၽန္းငယ္မ်ားရံေနပုံကို ဆြဲရသည္မွာ ႏွစ္လက္မျဖင့္ မဆန႔္သျဖင့္ ေပခ်ပ္မ်ားကို ႀကိဳးျဖင့္ တစ္ခ်ပ္ႏွင့္တစ္ခ်ပ္ ဆက္ကာ ပုံဆြဲထားသည္မ်ာ ၿခီးမြမ္းအံ့ဩဖြယ္ရာ ေကာင္းလွေပသည္။
ေပ၏အက်ိဳးျပဳပုံ
ေပစာမ်ားသည္ ဗုဒၶေဒသနာေတာ္ကို ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အလြန္အက်ိဳးျပဳသည္။ မိုင္းခိုင္းၿမိဳ႕စားေရးသားခဲ့ေသာ "ပိဋကတ္သမိုင္း" စာတမ္းတြင္ စာရင္းတင္ခဲ့ေသာ ေလာကီ၊ ေလာကုတၱရာ စာေပအားလုံးသည္ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ထား ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ေရွးေခတ္စာေပမ်ားကို ထိန္းသိမ္းလာသည္မွာ ေပစာပင္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံသို႔ ၁၈၂၆ ခုႏွစ္ခန႔္တြင္ ပုံႏွိပ္စက္မ်ား စတင္ေရာက္ရွိလာသည္ ဆိုေသာ္လည္း ေအာက္ျမန္မာျပည္ ေမာ္လၿမိဳင္၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မ်ားတြင္သာျဖစ္ၿပီး အသုံးမမ်ားေသးေပ။ ေပေပၚတြင္စာေရးျခင္းအေလ့သည္လဲ ေလ်ာ့မသြားေခ်။ ယခုေတြ႕ရွိရေသာေပစာမ်ားတြင္ သကၠရာဇ္ ၁၂၇၀ ေက်ာ္အထိ ေရးသားထားေသာ ေပစာထုပ္မ်ားကို ေတြ႕ရွိရျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္သည္။
ေပစာမ်ားကို ေလ့လာလွ်င္ ေရွးေခတ္က ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ စာေပရွိ၍ အယူဝါဒေရးစာေပ မည္မွ် ထြန္းကားခဲ့ပုံကို သိရွိရသည္။ စာစည္းႀကိဳးကိုၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ အိမ္တြင္းလက္မႈပညာ ရက္ကန္းရက္ျခင္း အတတ္၊ ေဆးဆိုးျခင္း အတတ္၊ ပုံစံေဖာ္ျခင္းအတတ္မ်ား ေကာင္းစြာျဖစ္ထြန္းေနသည္ကိုလည္း သိရွိနိုင္သည္။ စာတိုက္မ်ားတြင္လည္း ပန္းပုပညာ ေျပာင္ေျမာက္စြာ ထြင္းလုပ္ထားျခင္းကို ေတြ႕ရသျဖင့္ ျမန္မာ့အႏုပညာ မည္မွ်ဆန္းျပားေၾကာင္း ခန႔္မွန္းနိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေပစာသည္ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ အျဖာျဖာကို ေဖာ္ထုတ္ေသာ ရတနာတစ္ပါးပင္ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာစာေပ၊ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ၊ အယူဝါဒေရးရာ စာေပမ်ားကို ရင္းျမစ္တိက်စြာ ေလ့လာလိုက္စားလိုလွ်င္ ေပစာႏွင့္ကင္း၍ မရေကာင္းေပ။ ယုခုအခါ ေရွးက ေရးခဲ့ေသာ ေပစာမ်ားသာရွိၿပီး ေခတ္၏တိုးတကက္မႈေၾကာင့္ အသစ္ ထပ္မံေရးမႈမ်ား မရွိသေလာက္ ျဖစ္၍ ေပစာမ်ားကို အေလးဂ႐ုျပဳကာ ထိန္းသိမ္းထားရွိရန္အလြန္ပင္ အေရးႀကီးေပသည္။ ေရွးေခတ္က ျမန္မာမ်ားသည္ ဤမွ်လုပ္ငန္းေဆာင္တာ အဆင့္ဆင့္ မ်ားလွေသာ ေပစာျဖင့္ အယူဝါဒေရးစာေပ၊ ေလာကီစာေပ စသည္တို႔ကို ယခုေခတ္လူမ်ား နည္းယူမွတ္သား လိုက္နာေလာက္ေအာင္ က်မ္းႀကီး က်မ္းဂန္မ်ားအျဖစ္ ေရးထားခဲ့သည္မွာ ခ်ီးက်ဴးစရားေကာင္း၍ ဂုဏ္ယူထိုက္ေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္သည္။ [၁]
အကိုးအကား
ေဒၚခင္ခင္စု၊ ျမန္မာေပစာ၊ ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း၊ အတြဲ-၁၀ (ျမတ္-ယူး)၊ ျမန္မာနိုင္ငံဘာသာျပန္စာေပအသင္း၊ ရန္ကုန္၊ ၁၉၆၈၊ ဒုႀကိမ္၊ ႏွာ ၂၈၉-၂၉၉။
Zaw Win Thaung ပိုစ့့္အားကူးယူတင္ေပးသည္
ေပစာဆိုသည္မွာ ေပပင္မွရေသာ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ အကၡရာစာလုံးမ်ားေရးေသာေၾကာင့္ ေပႏွင့္စာကို တြဲ၍ ေပစာဟုေခၚသည္။ ပုံႏွိပ္ေခတ္မတိုင္မီက ေလာကီေလာကုတၱရာ စာေပမ်ားအားလုံးကို ေပစာမ်ားတြင္ ေတြ႕နိုင္သည္။ ယခုေတြ႕ရွိေသာ ေရွးေခတ္စာေပအားလုံးလိုလိုပင္ ေပေပၚတြင္ ေရးသားထားခဲ့သည္။ ေပ႐ြက္မွရေသာ ေပခ်ပ္မ်ားကို မ်ားေသာအားျဖင့္ စာေရးရန္ ျပဳလုပ္သုံးစြဲၾကသည္။ တခါတရံတြင္ ဘုရင္မင္းျမတ္အစရွိေသာ မင္းညီမင္းသားမ်ားသည္ ေ႐ႊ၊ ေငြ၊ ေၾကးတို႔ကို ေပ႐ြတ္သဏၭာန္ အျပားခတ္ကာ ေ႐ႊေပ၊ ေငြေပ၊ ေၾကးေပအျဖစ္ စာေပကို မွတ္တမ္းတင္ၾကသည္။
ေပစာအမ်ိဳးအစား
ေပစာ အမ်ိဳးအစား ၅ မ်ိဳးရွိပါသည္။ ယင္းတို႔မွာ-
(က) ေ႐ႊမ်ဥ္းေပ
(ခ) ႀကံဆစ္ေပ
(ဂ) မ်ဥ္းနီေပ
(ဃ) မ်ဥ္းနက္ေပ
(င) မ်ဥ္းျဖဴေပ(ေပၾကမ္း) တို႔ျဖစ္ပါသည္။
ေပစာထုပ္၏ အနားေလးဘက္လုံးကို ေ႐ႊအျပည့္ခ်ထားလွ်င္ ေ႐ႊမ်ဥ္းေပ(ေ႐ႊပိန္းေပ)ဟု ေခၚပါသည္။
ေပပင္
ေပပင္သည္ အပူပိုင္းအပူပိုင္းအရပ္ေဒသ၌ ေပါက္ေလ့ရွိသည္။ ထန္းပင္ႏွင့္ အနည္းငယ္တူသည္။ ေပပင္၏အသီးသည္ ေသးငယ္သည္။ ေပပင္မွ ေပရည္ကိုရသည္ ငန္ေသာအရသာရွိသည္။ ထန္းပင္ထက္ လုံးပတ္ႀကီး၍ အ႐ြက္သည္းႀကီးသည္။ ေပပင္၏အသက္မွာ ႏွစ္ ၆၀ခန႔္ ရွည္သည္ဟုဆိုသည္။ ေပတသီး က်ီးတသား ဆိုေသာ စကားပုံအတိုင္း ေပပင္သည္ တစ္ႀကိမ္သီးၿပီးလွ်င္ ေသြ႕ေျခာက္၍ ေသသြားသည္။
ေပသုံးနည္း
ေပ႐ြက္ကို ေပပင္ေပၚမွခူးၿပီးလွ်င္ ၿပီးျခင္း ေရးရသည္မဟုတ္ေပ။ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ ကညစ္ျဖင့္ေရးနိင္သည့္ အေျခတိုင္ေအာင္ အဆင့္ဆင့္ လုပ္ရေသာလုပ္ငန္းသည္ မ်ားလွသည္။ ေပပင္၏အသက္ ရွစ္ႏွစ္ခန႔္တြင္ ေပ႐ြက္ကို ခူးနိုင္သည္။
ခူးၿပီးလွ်င္ အလယ္ေၾကာမကို သင္၍ အရင္းအဖ်ားျဖတ္ကာ ေခြ၍ ေနပူ၌ အေျခာက္လွမ္းရသည္။
ေျခာက္ေသာအခါ ေခြထားေသာ ေပကို ဆန႔္၍ ေပခ်ပ္မ်ား တထပ္ခ်င္းထပ္ၿပီးလွ်င္ ျပန္ေခြရသည္။ ေပခ်ပ္ထပ္ေသာအခါ ေခြနိုင္ေအာင္ထပ္ရသည္။
ဤသို႔ေခြထပ္ၿပီးေသာ ေပမ်ားကို ရာဝင္စဉ့္အိုးထဲထည့္ကာ ထိုအိုးထဲသို႔ေရကို ေပေခြမ်ားနစ္သည့္တိုင္ေအာင္ ထည့္ရသည္။ ထို႔ျပင္ ထမင္းကိုလည္းသင့္တင့္ေအာင္ ထည့္ေပးရသည္။ ေပထည့္သည့္အိုးကို ေနပူပူတြင္ တပတ္ခန႔္ထားရသည္။ အဖုံးပိတ္မထားရေခ်။ အပူဓာတ္ေၾကာင့္ အျမႇုပ္မ်ားထြက္လာလွ်င္ ေပကိုဆယ္ၾကည့္ရသည္။
ေပ႐ြက္၌ အစိမ္းကြက္မ်ား ရွိေသးလွ်င္ မနပ္ေသးသျဖင့္ ထပ္၍ စိမ္ထားရသည္။ ေပ႐ြက္မ်ားသည္ ညိုေနမွသာလွ်င္နပ္သည္။ သို႔ေသာ္ အညိုလြန္လွ်င္လည္း ေဆြးသြားတတ္သည္။ အေနေတာ္နပ္မွသာလွ်င္ စာေရး၍ ေကာင္းသည္။ ေပ႐ြက္စိမ္လွ်င္ နပ္သင့္သေလာက္ စိမ္မိေစရန္ အထူးသတိထားရသည္။
ေပ႐ြက္စိမ္ျခင္းသည္ အနံ႕အလြန္ျပင္းသျဖင့္ လူသူကင္းေဝးရာေနရာ၌ စိမ္ထားရသည္။ ထိုသို႔စိမ္ျခင္းသည္ စာေရးရာတြင္ ေပ်ာ့ေပ်ာင္းေခ်ာမြတ္ေစရန္ျဖစ္သည္။
ေပ႐ြက္မ်ားနပ္လာလွ်င္ ဆယ္ၿပီးေသာ္ ေရေအးႏွင့္ စင္ေအာင္ေဆးရသည္။ ထို႔ေနာက္ တစ္႐ြက္ခ်င္း ျပန္ေခြၿပီး အရိပ္၌ထား၍ အေျခာက္ခံရသည္။
ေျခာက္လွ်င္ ျပန္ျဖန႔္ၿပီးေနာက္ ေပ႐ြက္အထပ္လိုက္ စည္းထားရသည္။ ေပ႐ြက္ျပန႔္ေစရန္ျဖစ္သည္။ ျဖန႔္မရလွ်င္ ႏွင့္ရည္ခံၿပီးျဖန႔္ရသည္။
ၿပီးလွ်င္ ေပ႐ြက္၏ ျပက္အက်ယ္ အႀကီးအေသးေ႐ြးကာ ခြဲျခား၍ မ်ိဳးတူခ်င္းထားရသည္။
အမ်ိဳးအစား ေ႐ြးခ်ယ္ခြဲထားၿပီးေသာ ေပ႐ြက္မ်ားကို က်မ္းဟုေခၚေသာ ေပ႐ြက္၏အက်ယ္အရွည္ႏွင့္ ထပ္တူထပ္မွ်ေသာသစ္သားႏွစ္ခုျဖင့္ အဖက္ေအာက္ညွပ္ထားရသည္။ က်မ္းသည္ ေပ႐ြက္၏အနံအလ်ားကို တိုင္းေသာပစၥည္းလည္းျဖစ္သည္။
က်မ္း၏အလ်ားကို ဗယ္ျပန္ညာျပန္ သုံးခ်ိဳးတစ္ခ်ိဳးထား၍ ပလႅင္ေပါက္ႏွစ္ခု ရွိရသည္။ ပလႅင္ေပါက္ကို စူးျဖင့္ေဖာက္ထားျခင္းျဖစ္သည္။
ေပ႐ြက္မ်ားကိုလည္း ဗယ္ျပန္ညာျပန္ သုံးခ်ိဳးတစ္ခ်ိဳးထားၿပီးေသာအခါ အေပါက္ကေလးႏွစ္ေပါက္ ေဖာက္ရသည္။ ထိုသို႔ေဖာက္ေသာအခါ က်မ္းေခၚသစ္သားခ်ပ္ေပၚတြင္ ေပ႐ြက္မ်ားကိုတင္ၿပီး အေပၚက က်မ္းတစ္ခုထပ္တင္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ ေဖာက္စူးျဖင့္ေဖာက္ရသည္။ ေပေဖာက္စူး၏ထိပ္တြင္ အေပါက္ကေလးရွိသည္။ ေပခ်ပ္မ်ား ထပ္ေသာအခါ၌ ေပေဖာက္စူး၏အင္အားကို ၾကည့္ၿပီး ေပခ်ပ္မ်ားထပ္ရသည္။ ေပခ်ပ္တိုင္း ဗယ္တစ္ခ်က္ ညာတစ္ခ်က္ အေပါက္ကေလးေဖာက္ရသည္။ ေပခ်ပ္ေပၚရွိ အေပါက္ကို ပလႅင္ေပါက္ဟုေခၚသည္။ ပလႅင္ေပါက္သည္ ေပခ်ပ္မ်ား ထပ္ထားလွ်င္ တိမ္းေစာင္းျခင္းမရွိဘဲ ညီညာရန္ ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္။
ေပစာ တစ္ထုပ္ကို မ်ားေသာအားျဖင့္ ေပ အေခၚ ၂၅အဂၤါ (ခ်ပ္ေရအားျဖင့္ ၃၀၀ခ်ပ္) ျပည့္လွ်င္ ပလႅင္ေပါက္ေဖာက္ၿပီး ေပခ်ပ္မ်ားကို အလႅင္တိုင္ေခၚ ေကာင္းမြန္ေခ်ာမြတ္စြာ ျပဳလုပ္ထားေသာ တစ္လက္မ၏ ဆယ္ပုံ ၁ပုံခန႔္သာ လုံးပတ္ရွိေသာ ဝါးတိုင္ေလးႏွစ္တိုင္သြင္း၍ ေပခ်ပ္မ်ားကို ခိုင္ၿမဲရန္ ထိန္းေပးရသည္။ ထိုတိုင္ေလးမ်ားကို ပလႅင္တိုင္ဟုေခၚသည္။ အျမင့္မွာ ထပ္ထားေသာ ေပခ်ပ္၏အျမင့္ကို လိုက္၍ အရွည္အတိုထားရသည္။
ေပစာတစ္ထုပ္၏ အျမင့္သည္ ေလးလက္မ၊ ေျခာက္လက္မ၊ ခုႏွစ္လက္မ၊ ရွစ္လက္မ စသည္ျဖင့္ က်မ္းစာ၏ စာသားကိုခ်င့္၍ရွိသည္။ သစ္သားျဖင့္ ညွပ္သြင္းကာ ပလႅင္တိုင္စိုက္ၿပီး ေပစာထုပ္ကို ေပ႐ြက္မ်ား ညီေစရန္ ေပထိုးေဆာက္ျဖင့္ ေပ႐ြက္၏ထိပ္ႏွစ္ဖက္ကို ျဖတ္ခ်ရသည္။ ေပးထိုးေဆာက္သည္ ေၾကးစည္ပုံသဏၭာန္ရွိ၍ ထက္ျမေအာင္ေသြးထားသည္။ ေပးထိုးေဆာက္လုပ္ေသာ သံသည္ အလြန္မ်ိဳးေကာင္းရသည္။
လွည္းမပ်ဥ္ျဖစ္ေစ၊ အျခားတမိုက္ခန႔္ထူေသာ သစ္သားကိုျဖစ္ေစ အလယ္ကထြင္းရသည္။ အလယ္ထြင္းထားေသာေၾကာင့္ ေဘးႏွစ္ဖက္ေမာက္ေနသည့္အထဲသို႔ ထိပ္ျဖတ္ထားၿပီးေပခ်ပ္ကို သြင္းရသည္။ ေခ်ာင္လွ်င္ သပ္ရိုက္သြင္း၍ ေပထိုးေဆာက္ျဖင့္ တဖက္ၿပီးလွ်င္ တဖက္ထိုးရသည္။
မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးႏွင့္ မိဖုရားေခါင္းႀကီးတို႔ လႉဒါန္းေတာ္မူေသာ သုတ္မဟာဝါ အ႒ကထာပါဌ္ ေပစာ
ေပမ်ဥ္းပစ္နည္း
ေပခ်ပ္မ်ား တညီတည္းျဖစ္လာေသာ္လည္း စာမေရးနိုင္ေသးေပ။ စာေရးရန္ မ်ဥ္းခ်ရသည္။ ႏွစ္ေပခန႔္အရွည္ရွိ၍ ႏွစ္လက္မ၊ သို႔မဟုတ္ ႏွစ္လက္မခြဲအက်ယ္ရွိေသာ လက္သန္းလုံးခန႔္ရွိသည့္ ဝါးသို႔မဟုတ္ သစ္သားကို မ်ဥ္းႀကိဳးတားရန္ အထစ္ေလးမ်ား ထစ္ထားရသည္။ ဗယ္ညာ ႏွစ္ဖက္ထစ္ရသည္။ မ်ဥ္းတားလိုေသာ ေပ၏ျပက္အႀကီးအေသးကိုလိုက္၍ ရွစ္ေၾကာင္းမွ ၁၂ေၾကာင္းအထိ ျပဳလုပ္ၾကသည္။
ေဘာင္ရိုက္ထားေသာ သစ္သား ေဘးႏွစ္ဘက္ အဘယ္တိုင္ကို ႀကိဳးႏွင့္ျဖစ္ေစ၊ သံေခ်ာင္းႏွင့္ျဖစ္ေစ ခိုင္ေအာင္ျပဳလုပ္ၿပီး ခ်ည္ပြပြကေလးမ်ားကို ထစ္ကေလးမ်ားအေပၚတြင္ ခ်ည္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ က်မ္းညီညီေပၚတြင္ ေပ႐ြက္ကိုခ်၍ ႀကိဳးမ်ားကို နႏြင္းေရျဖင့္ သုတ္ရသည္။ အေပၚက ေပ႐ြက္တစ္ခ်ပ္ထပ္လိုက္ၿပီး နႏြင္းသုတ္ထားေသာ ႀကိဳးမ်ားကို အလည္မွထားလိုက္သည္။ ထိုသို႔ျပဳလုပ္ျခင္းကို မ်ဥ္းပစ္သည္ဟုေခၚသည္။ နႏြင္းသုံးျခင္းသည္ သာသနာေတာ္ႏွင့္ ေလ်ာ္ညီသည္ဟုလည္း ယူဆၾကသည္။ မ်ဥ္းပစ္ရာတြင္ စုံခြ-မနင္း လုပ္ရသည္။ သေဘာမွာ ပလႅင္ေပါက္ကို မ်ဥ္းေၾကာင္းမထိဘဲ၊ မ်ဥ္းေၾကာင္းရွစ္ေၾကာင္း စုံထားသည္ဆိုပါက ပလႅင္ေပါက္ကို ခြကာ တဖက္တခ်က္ မ်ဥ္းေၾကာင္းေလးေၾကာင္း အညီအမွ်ထားရသည္။ ကိုေၾကာင္းဆိုပါက အလယ္ ပလႅင္ေပါက္ကို မ်ဥ္းတစ္ေၾကာင္းနင္းေက်ာ္သြားရသည္။ နႏြင္းသုတ္မ်ဥ္းကို ေပေပၚေမွာက္ခ်ၿပီးေနာက္ ထိုမ်ဥ္းေပၚ ေပခ်ပ္ထပ္ေမွာက္၍ လက္ႏွင့္သပ္ေပးရသည္။ လက္ႏွင့္သပ္ေသာအခါ လက္ဝဲလက္ျဖင့္ ဝဲဘက္သပ္ကာ ယာဖက္လက္ျဖင့္ ယာဘက္သို႔ သပ္ရသည္။
ေပခ်ပ္မ်ားကို မ်ဥ္းခ်ၿပီးေနာက္ တစ္လက္မပတ္လည္ရွိ ေပတိုင္းသစ္သားကို လက္မဝက္ခန႔္ ထစ္ရသည္။ ထစ္ထားေသာဖက္တြင္ ခဲသားဆန႔္႐ုံ သုံးေလးေပါက္ခန႔္ အေပါက္ေဖာက္ၿပီးေနာက္ ခံသားထည့္ကာ အရွည္အတို လိုသေလာက္ၾကည့္၍ မ်ဥ္းတားရသည္။ ထိုသို႔ျပဳလုပ္ျခင္းသည္ ေပခ်ပ္၏ထိပ္ႏွစ္ဖက္တြင္ ကြက္လပ္ခ်န္ျခင္း (မာဂ်င္တားျခင္း) ပင္ျဖစ္သည္။ ပလႅင္ခ်ပ္ဟုေခၚေသာ ပထဆုံး စာေရးေသာစာမ်က္ႏွာတြင္ ထိုနည္းကို မသုံးရေပ။ ေပ႐ြက္ျဖင့္သာ ေပခ်ပ္၏ အလႅင္ေပါက္ အတြင္းတစ္ဖက္တစ္ခ်က္ကို တိုင္းရသည္။
စာစင္ခုံ
ေပခ်ပ္ေပၚတြင္ စာေရးရန္ စာစင္ခုံရွိသည္။ စာစင္ခုံသည္ ေနာက္မွီပါ အျမင့္ တစ္ေပရွစ္လက္မခန႔္ရွိသည္။ စာေရးရာတြင္ ထိုင္၍ေရးရသည္။ ၾကက္ေျခသဏၭာန္ျပဳလုပ္ထားေသာ ေျခေထာက္ႏွစ္ဖက္ရွိ တိုင္မ်ားသည္ သုံးလက္မခန႔္ အေပၚသို႔ တိုင္စြန္းေလးမ်ားထြက္ လ်က္ရွိသည္။ ထုံခုံ၌ ကိုးလက္မ သစ္သားခင္းသုံးထားၿပီး သုံးလက္မခန႔္ ခ်န္ထားသည္။ ထိုသစ္သားခင္း၏ေအာက္တြင္ ေလးဘက္ကာရံ၍ အံျပဳလုပ္ထားသည္။ သုံးလက္မ အတြင္းခ်န္ထားေသာ ေနရာမွာ ေပစာေရးလွ်င္ အသုံးအေဆာင္ပစၥည္းမ်ား ထည့္သြင္းထားရန္ျဖစ္သည္။ သစ္သားခင္း၏အျပင္ဘက္ ၾကက္ေျခခတ္တိုင္း အပိုစြန္း ႏွစ္ခုတြင္ အမွီသစ္သားတန္းရွိသည္။ စာစင္ခုံ၏အတြင္းဘက္ ၾကက္ေျခတိုင္စြန္းတခုတြင္ အကၤ်ီခ်ဳပ္ရာတြင္ အသုံးျပဳေသာ ခ်ဳပ္ခုံတြင္ ပါသည့္ အဝတ္ဖုလုံးမ်ိဳး ပါသည္။ ေလာေလာဆယ္ၾကည့္ကူးမည့္ ေပခ်ပ္ကို သစ္သားေနာက္မွီတြင္ ေထာင္ထားၿပီး က်န္ေပခ်ပ္မ်ားကို သစ္သားခင္းေပၚတြင္ စာပုေလြခံ၍ အလိုက္သင့္တင္ထားရသည္။ ကူေရးမည့္ ေပ႐ြက္ကို အဝတ္ဖုလုံးေပၚတင္၍ လက္စြပ္ကေလးျဖင့္ လက္ညွိုးတြင္ စြပ္ကာ ညာဘက္လက္ညွိုးကက္မျဖင့္ ကညစ္ကိုကိုင္ၿပီးေရးရသည္။ ေပခ်ပ္ကို ဝဲဘက္လက္မ လက္ခလယ္တို႔ျဖင့္ ညွပ္ထားရသည္။ စာေရးလွ်င္ ဝဲဘက္လက္မကို လက္သည္းရွည္ထား၍ အခြက္ကေလးျပဳထားၿပီး ကညစ္ကို လက္သည္းေပၚတြင္ တင္ၿပီးေရးနိုင္သည္။ ကညစ္ကို ထိန္းျခင္းသေဘာျဖစ္သည္။ ကညစ္ဆိုသည္မွာ ခဲတံလုံးခန႔္ရွိ ထိပ္ဖ်ားခြၽန္ေသာ သံခြၽန္ပင္ျဖစ္သည္။
စာေရးနည္း
စာေရးရာတြင္ အေရးမွားခဲ့ေသာ္ မွားေသာစာလုံး၏ အလယ္တြင္ ဝတ္ဆံထည့္ျခင္းျဖင့္ ဖ်က္ပစ္လိုက္ရသည္။ ေရွးက ေပကူးေရးရာတြင္ "က"ဖ်က္ရမည့္အစား "ယ" ဖ်က္မိသျဖင့္ "ကဖ်က္ယဖ်က္"ဟူေသာ စကားပုံေပၚေပါက္လာရသည္ဟု ဆိုသည္။ ေပကူးရာႏွင့္ က်က္မွတ္ရာတြင္ အမွတ္အသားကို နံနံေစ့ခန႔္ ပ်ားဖေယာင္းျဖင့္ စားေၾကာင္းကို ေတးထားတက္သည္။ ေပတြင္ စာေရးေသာအခါ သေဘာတူ ထပ္တူထပ္မွ်စာေၾကာင္းမ်ား ပါလာလွ်င္ ေပယ်ာလစာတမ္းထိုးၿပီး ထားသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာစကားတြင္ ခ်န႔္ခဲ့ေသာသေဘာကို "ေပယ်ာလကံ၊ ဝကြက္ခ်န္"သည္ဟု သုံးၾကသည္။ အခ်ိဳ႕ စာလုံးမ်ားကိုလည္း နိသ်ျပန္ ေပစားမ်ားေပၚတြင္ "မဟာရာဇ၊ ႀကီး။ တြံ၊သည္။" စသည္ျဖင့္ အတိုခ်ဳံးေရးေလ့ရွိသည္။ ေပခ်ပ္မ်ားေပၚတြင္ မိမိလိုရာ က်မ္းစာကို ကညစ္ျဖင့္ ေရူေသာအခါ စာသားမ်ား ေကာင္းစြာ ပီသထင္ရွားျခင္းမရွိေသးေပ။ ေရနံသုတ္ၿပီးမွသာလွ်င္ စာသားမ်ားထင္ရွားလာသည္။ ေရနံသုတ္ၿပီးလွ်င္ ေပခ်ပ္မ်ားကို ထပ္ကာ ႀကိဳးႏွင့္စည္းၿပီး ေနလွမ္းရသည္။ ေရနံအထဲသို႔ စိမ့္မဝင္ရန္ျဖစ္သည္။ ေရနံသုတ္ျခင္းကို ေရနံကိုင္သည္ ဟုေခၚသည္။ ေပခ်ပ္၏ ခြက္ေနသည့္ဖက္ကို ဝမ္းဖက္၊ ခုံးေနသည့္ဖက္ကို ေက်ာဖက္ဟုေခၚသည္။ ေပစာေရးလွ်င္ ပထမဆုံးေပခ်ပ္၏ ဝမ္းဖက္စာမ်က္ႏွာကို စာေရးလွ်င္ ပလႅင္ေပါက္ႏွစ္ခု၏ အတြင္း၌သာ စာေရးေလ့ ရွိသည္။ ေက်ာဖက္ႏွင့္ က်န္ေပခ်ပ္မ်ားကို ေဘးႏွစ္ဖက္ တလက္မခြဲခန႔္ခ်န္၍ စာအျပည့္ေရးရသည္။ အဆုံးေပခ်ပ္၏ ေက်ာဖက္ကို ပထမေပခ်ပ္ကဲ့သို႔ ပလႅင္ေပါက္အတြင္းေနရာ၌သာ စာေရးသည္။ ေပစာ၏ ပထမဆုံးေပခ်ပ္ကို ပလႅင္ခ်ပ္ဟုေခၚသည္။ ထိုသေဘာယူ၍ စကားစေျပာလွ်င္ စကားပလႅင္ခံသည္ဆိုၾကသည္။
ေပကို မ်ဥ္းကိုင္ျခင္း
ေပခ်ပ္မ်ားျဖင့္ မိမိလိုရာ စာကိုေရးၿပီး မ်ဥ္းကိုရသည္။ မ်ဥ္းကိုင္ျခင္းေၾကာင့္ ခန႔္ညား သပ္ယပ္လွပလာသည္။ ေပစာထုပ္အမ်ိဳးအစားလဲ ခြဲျခားေပးသည္။ (၁) မ်ဥ္းနက္၊ (၂) မဥ္းနီ၊ (၃) ေ႐ႊမ်ဥ္းႀကံဆစ္ႏွင့္ (၄) ေ႐ႊမ်ဥ္းေ႐ႊပိန္း ဟူ၍ရွိသည္။ သေစၥးနက္သုတ္ျခင္းျဖင့္ မ်ဥ္းနက္၊ ဟသၤျပဒါးသုတ္ျခင္းျဖင့္ မ်ဥ္းနီကိုရရွိသည္။ ေ႐ႊမ်ဥ္းႀကံဆစ္မွာ ေပစာထုပ္ဩေဘးႏွစ္ဘက္ အလယ္တြင္ သုံးလက္မခန႔္ ဟသၤျပဒါးသုတ္ၿပီးလွ်င္ က်န္ေနရာမ်ားကို ေ႐ႊခ်ထားျခင္းျဖစ္သည္။ ေ႐ႊမ်ဥ္းေ႐ႊပိန္းေပမွာ ေပစာတထုပ္လုံး ေ႐ႊခ်ထားသည္။ က်န္ေပမ်ားကို ေပၾကမ္းဟုေခၚသည္။
မ်ဥ္းကိုင္ျခင္းကို စာေရးၿပီးမွသာ ျပဳလုပ္ရသည္။ ေပစာထုပ္တြင္ ပထမေပခ်ပ္ႏွင့္ ေနာက္ဆုံးေပခ်ပ္တို႔ကို အပိုေပခ်ပ္ ၁၀႐ြက္ခန႔္စီထည့္၍ ပိုးႀကိဳးျခည္ႀကိဳးတို႔ျဖင့္ ပလႅင္ေပါက္သြင္းကာ တစဖက္တခ်က္စီ ခ်ဳပ္ရသည္။ ဗယ္ျပန္ ညာျပန္ခ်ဳပ္ရသည္။ ေပခ်ပ္အပိုထည့္ျခင္းမ်ာ အေၾကာင္းတစ္စုံတစ္ရာေၾကာင့္ ေပခ်ပ္မ်ား ေပ်ာက္ခဲ့ေသာ္ အစားထိုးေရးထည့္ရန္ျဖစ္သည္။
ေပစာထုပ္ကို မ်ဥ္းကို္လွ်င္ ေပစာထုပ္၏အဖုံး က်မ္းႏွစ္ခုကို အေခ်ာကိုင္ရသည္။ ေပခ်ပ္မ်ား မတိမ္းေစာင္းရန္ ပလႅင္တိုင္စိုက္ရသည္။ ေဘးႏွစ္ဖက္ကို ေပထိုးေဆာက္ျဖင့္ ထိုးၿပီး ေခ်ာမြတ္ေစရန္ ေ႐ြေပၚထိုးရသည္။ ၿပီးလွ်င္ ေရနံထုတ္ရသည္။ ေရနံထုပ္သည္ဆိုသည္မွာ ေတာင္ပို႔ေျမႀကီးကို ေရႏွင့္ေဖ်ာ္၍ ေပစာထုပ္၏ ေဘးႏွစ္ဖက္ကို မထူမပါးသုတ္ရသည္။ ၿပီးေနာက္ ေနလွမ္းရသည္။ ထိုအခါ ေရနံကိုင္စဥ္က ေရနံမ်ား ေဘးႏွစ္ဖက္ႏွင့္ထိပ္ဖက္တြင္ ရွိခဲ့လွ်င္ ကြက္လာမည္။ ကြက္ေသာေနရာကို ေတာင္ပို႔ေျမ ျပန္သုတ္ၿပီး ေနလွမ္းရသည္။ ေရနံကြက္ မေပၚသည့္တိုင္ေအာင္ ျပဳလုပ္ရသည္။
ထို႔ေနာက္ ေပ႐ြက္ နံေဘးေစာင္းမ်ား ေခ်ာမြတ္ရန္ ထီးေက်ာက္ေခၚေသာ ေက်ာက္ျဖင့္ တိုက္သည္။ မႈန္ၿပီး ေခ်ာမြတ္လာမွ သေစၥးသုတ္သည္။ ပါးပါးသုတ္၍ သတြက္႐ြက္ကို အေျခာက္လွမ္းၿပီး ေပေပၚတြင္ သေစၥးနည္းနည္းက်န္သည္အထိ တိုက္ရသည္။ ထိုကဲ့သို႔ သေစၥးသုတ္လိုက္ သေစၥးအိပ္လွ်င္ (ေျခာက္လွ်င္) သတြတ္႐ြက္ေျခာက္ႏွင့္ ျပန္တိုက္လိုက္ျဖင့္ သုံးႀကိမ္သုံးခါ ျပဳလုပ္ရသည္။ ေခ်ာမြတ္ေစရန္ျဖစ္သည္။
ေပစာထုပ္၏ နံေဘးေစာင္းမ်ား ေခ်ာမြတ္လာမွသေစၥးသုတ္ရသည္။ မ်ဥ္းနက္ဆိုလွ်င္ သေစၥးထူထူ သုတ္ရသည္။ မ်ဥ္းနီဆိုလွ်င္ သေစၥးပါးပါးသုတ္ကာ ေျခာက္လွ်င္ ဟသၤျပဒါးေရာ၍သုတ္ရသည္ ထိုအခါ အနီေရာင္ရသည္ ။ ေ႐ြခ်လိဳပါက သေစၥးကို အနီေရာင္ေပၚတြင္ ပါးပါးထပ္သုတ္ရသည္။ ၿပီးလွ်င္ သေစၥကို အဝတ္ေျခာက္ျဖင့္ ျပန္သုတ္ရသည္။ သေစၥးျပန္ႏုတ္သည္ ဟုေခၚသည္။ ေ႐ႊျပားကပ္၍ျဖစ္႐ုံ သေစၥးက်န္မွ ေ႐ႊျပားကပ္ကာ ေ႐ႊခ်သည္။ ႀကံဆစ္ေပလုပ္လိုလွ်င္ ေဘးႏွစ္ဖက္အလယ္တြင္ လက္ေလးသစ္ခန႔္ခ်န္ထား၍၊ ေ႐ႊမ်ဥ္းေ႐ႊပိန္းဆိုလွ်င္ တထုပ္လုံးအျပည့္ ေ႐ႊခ်ရသည္။ ေ႐ႊခ်ေသာအခါ ေ႐ႊျပားသည္ အခ်ိဳ႕ေနရာတြင္ အေပါက္က်န္ေနတတ္ၿပီး အစြန္းအစမညီ ရွိတက္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဂြမ္းႏွင့္ လွိမ့္ေပးရသည္။ ဂြမ္းတက်ပ္သားခန႔္ေလာက္မွာ ေ႐ႊတုံးႀကီးပမာျဖစ္သြားတတ္သည္။
ေပေရးနည္းေရာက္လာပုံ
ေပေပၚတြင္ စာေရးျခင္းသည္ အိႏၵိယနိုင္ငံမွာ ေရာက္လာဟန္တူသည္။ စာေရးျခင္းႏွင့္အတူ ေပ႐ြက္သုံးပုံသုံးနည္းလည္း တစ္ခါတည္းပါလာဟန္တူသည္။ ေရွးဦးစြာ ေပႏွင့္စာသည္ ပ်ဴလူမ်ိဳးတို႔ထံ ေရာက္ရွိလာခဲ့သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတါင္ ေရွးအက်ဆဳံးေတြ႕ရွိရေသာ ေပစာမွာ (ေအဒီ ၄၀၀-၆၀၀) က သေရေခတၱရာ (ေမွာ္ဇာနယ္) မွတူးေဖာ္ရရွိေသာေပျဖစ္သည္။ ေပ႐ြက္သ႑ာန္ခတ္ထားေသာ ေ႐ႊျပားအေပၚတြင္ စာေရးထားျခင္းျဖစ္သည္။ မ်က္ျမင္ သက္ေသသာဓကမ်ားအရ ေပစာသည္ ေက်ာက္စာထက္ပင္ေရွးက်သည္။ ေမွာ္ဇာနယ္က ရရွိေသာ ေပမ်ားေပၚတြင္ ေရးသားထားသည့္ အကၡရာမ်ားမွာ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပင္း ၁၃၀၀-၁၄၀၀ ေက်ာ္ေက်ာ္က သုံးစြဲေသာ အကၡရာမ်ားျဖစ္သျဖင့္ ပုံဂံေခတ္ေက်ာက္စာမ်ားထက္ ႏွစ္ေပါင္း၄၀၀-၅၀၀ ခန႔္ေစာသည္။ ဒုတိယကမာၻစစ္ႀကီး မျဖစ္မီက ေရွးအက်ဆဳံးေပစာကို ပုံႏွင့္တကြ ေဒါက္တာ ေဂ် ေအ စတူးဝပ္က အေရွ႕တိုင္းႏွင့္ အာဖရိကတိုက္ ဘာသႏၲရ ေက်ာင္းထုတ္စာေစာင္ ၇ အပိုင္း ၃ တြင္ ေဖာ္ျပေရးသားထားသည္။
ေပ႐ြက္သုံးပုံသုံးနည္းမ်ားကိုလည္း ဆာ အီမာဆင္တင္းနင့္ ေရးေသာ သီဟိုဠ္နိုင္ငံသမိုင္းတြင္ လည္းေကာင္း၊ အဲလဗက္ဖိုက္ ေရးေသာ အတိတ္ႏွင့္ ပစၥဳပၸန္ ျမန္မာျပည္ အတြဲ ၁ တြင္ လည္းေကာင္း၊ ၁၉၅၀ ျပည့္ႏွစ္ ဩဂုတ္လထုတ္ ျမန္မာနိုင္ငံ သုေတသနအသင္းဂ်ာနယ္၊ အတြဲ ၃၃ အပိုင္း ၂ တြင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ဘာသာျပန္ႏွင့္ စာအုပ္ထုပ္ေဝေရးဌာန စာတည္းမႉး ဦးဝန္ေရးသည့္ ျမန္မာနိုင္ငံ ေပစားမ်ားအေၾကာင္း မွတ္စုတြင္လည္းေကာင္း၊ ေဖာ္ျပေရးသားထားသည္။ စာေရးၿပီးေသာ ေပစာထုပ္မ်ားကို ဇာတ္နိပါတ္ေတာ္မွ အခန္းမ်ားျဖင့္ လွပေသသပ္စြာ ထုလုပ္႐ုပ္လုံးေဖာ္ထားေသာ စာတိုက္ေခၚ ေသတၱာႀကီးမ်ားတြင္ ထည့္သြင္းထားေလ့ ရွိသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာ စာတိုက္ႀကီးမ်ားကို ေ႐ႊခ်ထားသည္။ စာတိုက္ႀကီးမ်ားသည္ ျမန္မာ အႏုပညာတရပ္အေနျဖင့္ ဂုဏ္ယူနိုင္ေသာ ပစၥည္းတခုျဖစ္သည္။ စာတိုက္မွာ အႀကီးအေသးလိုက္၍ ေပစာထုပ္ ၂၀ မွ ၅၀ ခန႔္အထိ ထည့္သြင္းနိုင္သည္။
စာတိုက္တြင္ ထားသည့္ ေပစာတထုပ္ကို ယူၾကည့္လွ်င္ စာပုေလြျဖင့္ ပတ္၍ အေပၚက စာစည္းႀကိဳးေခၚ စာထုပ္ႀကိဳးျဖင့္ ရစ္ပတ္ထားသည္ကိုေတြ႕ရမည္။ စာစည္းႀကိဳးသည္ အနံ လက္မဝက္ (သို႔) တလက္မ၏ ေလးပုံသုံးပုံ၊ (သို႔) တလက္မခန႔္ရွိ၍ အလ်ား ၁၅ ေပရွိသည္။ စာစည္းႀကိဳးကို ဂ်ပ္ခုပ္နည္းမ်ိဳးျဖင့္ ခိုင္ခံ့လွပသပ္ရပ္စြာ စာလုံးေဖာ္၍ ယက္ထားသည္။ စာမ်ားမွာ ေပစာလႉဒါန္းသူ အမည္၊ ေနရပ္၊ ဆုေတာင္းစာမ်ားကို လကၤာျဖင့္ လည္းေကာင္း စကားေျပျဖင့္လည္းေကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။ စာစည္းႀကိဳးကိုၾကည့္ျခင္းျဖင့္ ေရွးေခတ္ျမန္မာတို႔၏ ျခည္မွ်င္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ျခင္း၊ အထည္ယက္လုပ္ျခင္း အိမ္တြင္းမႈအတက္ႏွင့္ ေဆးအေရာက္စပ္ျခင္းပညာ၊ ပုံစံထုတ္လုပ္ပုံ အႏုပညာအဆင့္အတန္း မည္မွ်ျမင့္ေၾကာင္း သိသာနိုင္သည္။ စာစည္းႀကိဳးကိုေျဖၿပီးလွ်င္ စာပုေလြ (သို႔မဟုတ္) စာထုပ္ပုဝါကို ေတြ႕ရသည္။ စာထုပ္ပုဝါမွာ ေအာက္ခံ အဝတ္ၾကမ္းခံကာ အေပၚမွ အဖိုးထိုက္တန္ေသာ ပိုးဖဲကတၱီပါစမ်ား ထပ္ခ်ဳပ္ထားေသာ ပစၥည္းျဖစ္သည္။ စာပုေလြမွာ ဝါးမ်ားကို ယင္းသဖြယ္ယက္ထားသည္း။ တခါတရံ ျခည္ပါေရာ၍ ယက္သည္။ အမ်ားေသာအားျဖင့္ အေပၚမွ အဝတ္ျဖင့္ ထပ္၍ခ်ဳပ္ထားသည္။ ေပခ်ပ္မ်ားမက်ိဳးေစရန္ျဖစ္သည္။ မိမိလိုရာ အပိုင္းက႑ကိုခြဲၿပီး စာပုေလြျဖင့္ပတ္ကာ သယ္ယူေလ့ရွိသည္။ စာပုေလြၿပီးလွ်င္ ေပစာထုပ္ကို ထိန္းထားေသာ ကြင္းေလွ်ာႀကိဳးရွိသည္။ ထိုႀကိဳး၏အစကို သန္လ်က္ႏွင့္တူေသာ ဆင္စြယ္/သစ္သားျဖင့္ျပဳလုပ္ထားေသာ တစ္လက္မခြဲအက်ယ္ႏွင့္ အရွည္ ၉/၁၀ လက္မရွိေသာ ပစၥည္းကို အေပါက္ေဖာက္၍ခ်ည္ထားသည္။ ၎မွာ ေပခ်ပ္ခြာေသာ ကရိယာျဖစ္သည္။ စာေရးၿပီး မဥ္းကိုင္ၿပီးေပစာထုပ္တြင္ ေပခ်ပ္မ်ား ပူးကပ္ေနသည္ကို ခြာရန္ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ က်မ္းအမည္ကိုလည္းေရးထိုးထားျခင္းျဖင့္ က်မ္းအမည္ကို ခ်က္ျခင္းသိနိုင္သည္။
ကြင္းေလွ်ာႀကိဳးကိုေျဖၿပီးလွ်င္ က်မ္းကိုဖြင့္ရသည္။ ထိုက်မ္းကိုအစြဲျပဳ၍ စာအုပ္ကို "က်မ္းစာ”ဟု ေခၚၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ေပစာမ်ား၏အဖုံးက်မ္းသည္ သစ္သားျဖစ္၍ ေပခ်ပ္အနံအလ်ားကို လိုက္၍ ျပဳပ္ရသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ လွပစြာ အလယ္ကထြင္း၍ ဟသၤျပဒါးသုတ္ထားသည္။ အခ်ိဳ႕က ေ႐ႊခ်ထား အခ်ိဳ႕က ေဆးေရး႐ုပ္ခ်ယ္ထားသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ မွန္စီေ႐ႊခ်ထားသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ တန္ဆာဆင္ျခင္းမရွိ၊ ေပခ်ပ္မ်ား၏ အတိုင္းအထြာအတိုင္းသာ ျဖစ္သည္။ စိတ္ဝင္စားစရာတစ္ခုမွာ စာစည္းႀကိဳး၊ က်မ္းတို႔ကို အေရာင္ခ်ယ္ရာတြင္ အနီေရာင္ကိုသာ အသုံးမ်ားျခင္းျဖစ္သည္။
က်မ္းကိုဖြင့္ေသာအခါ ေပခ်ပ္မ်ားကို ေတြ႕ရသည္။ ပလႅင္တိုင္မွ ႏုတ္၍ဖတ္ရသည္။ အခ်ိဳ႕ေပစာအုပ္မ်ားတြင္ ေပ႐ြက္အလြတ္ ေလးငါးခ်ပ္ေတြ႕ရၿပီး ၿပီးမွပလႅင္ခ်ပ္လာသည္။ ပလႅင္ခ်ပ္တြင္ ဝမ္းဖက္၌ ပလႅင္ေပါက္ႏွစ္ခု အတြင္း၌သာ သာေရးသာသည္။ ေက်ာဖက္ႏွင့္ အျခားေပခ်ပ္မ်ားတြင္ နံေဘးမ်ဥ္းကြက္လပ္ ခ်န္သည္မွအပ အျပည့္ေရးသည္။ အဆုံးေပခ်ပ္၏ေက်ာဘက္တြင္လည္း ပထမေပခ်ပ္ဝမ္းဖက္မ်ာကဲ့သို႔ေရးသည္။ ေပခ်ပ္၏ေက်ာဘက္တိုင္းတြင္ ဝဲဖက္၌ စာမ်က္ႏွာ၊ ယာဖက္၌ က်မ္းအမည္ကို ေရးထိုးေလ့ရွိသည္။ စာမ်က္ႏွာအေရအတြက္ကို ဂဏန္းသေကၤတမသုံးဘဲ ဗ်ည္းႏွင့္သရ သံစဥ္တြဲ၍ သုံးသည္။ ဗ်ည္းႏွင့္သရတြဲပုံမွာ က၊ ကာ၊ ကိ၊ ကီ၊ ကု၊ ကူ၊ ေက၊ ကဲ၊ ေကာ့၊ ေကာ္၊ ကံ၊ ကား ျဖစ္သည္။ ထို ၁၂ လုံးေပတစ္ခ်ပ္ကို တစ္အဂၤါဟု ေခၚသည္။ ထိုကဲ့သို႔ က မွစ၍ ဗ်ည္း ၃၃ လုံးကိုသုံးသည္။ ၃၃ အဂၤါထက္ပိုေသာေပစာထုပ္ကို က ယပင့္ (က်) မွစ၍ သရအစဥ္လိုက္ သုံးသြားသည္။ ေပခ်ပ္ တစ္ခ်ပ္တြင္ စာေၾကာင္းေရ ေလးေက်ာင္းမွ ၁၂ ေၾကာင္းအထိေရးေလ့ရွိသည္။ ထိုသို႔ေရးသည္ကို အစြဲျပဳ၍ ေပစာထုပ္ကို က်မ္းအမည္ႏွင့္ ယွဥ္တြဲကာ ေလးေၾကာင္းေရးေပ၊ ရွစ္ေၾကာင္းေရးေပ စသည္ျဖင့္ ေခၚၾကသည္။ ေနာက္ဆုံးေပခ်ပ္တြင္ က်မ္းေရးသူ၏အမည္၊ ေနရပ္၊ ေက်ာင္းအမည္၊ ေရးသားေသာ သကၠရာဇ္ကို ေတြ႕နိုင္သည္။
ဘုရင့္စာခြတ္ေတာက္မ်ားကို ထန္းဖူးေပၚတြင္ ေရးၾကသည္။ ထန္းဖူးက ေပထက္ပို၍ ၾကာရွည္ခံျခင္းေၾကာင့္ဟုဆိုသည္။ ဘုရင့္အမိန႔္ေတာ္ဆိုလွ်င္ ထန္းဖူး သို႔မဟုတ္ ေပခ်ပ္ေပၚတြင္ တစ္ေၾကာင္းတည္း ေရးသည္။ မႉးႀကီးမတ္ရာမ်ားက ထုတ္ဆင့္သည့္အမိန္ဆိုလွ်င္ ႏွစ္ေၾကာင္းေရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ တစ္ေၾကာင္းစာခြၽန္ေတာ္၊ ႏွစ္ေၾကာင္းစာခြၽန္ေတာ ဟု ေခၚေဝၚၾကသည္။
ေက်ာင္းစာေရး
ေပစာကို ေက်ာင္းစာေရးေခၚ ေပစာေရးသူမ်ားကေရးၾကသည္။ မ်ားေသာအာျဖင့္ ရဟန္း၊ပုဂၢိဳလ္ပညာရွိမ်ား၏ စီကုံးဖြဲ႕ေရးသားမႈကို လိုက္ေရးရသူမ်ားသာျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းစာေရးမ်ာသည္ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ာတြင္ ေနေလ့ရွိၾကသည္။ ေက်ာင္းကပင္ထမင္းေကြၽးရသည္။ ေရးခမွာ ၁၀ ေၾကာင္းေပ တစ္အဂၤါ ေငြ တစ္က်ပ္၊ ၁၁ ေၾကာင္းေပ တစ္အဂၤါ တစ္က်ပ္ေလးပဲ စသည္ျဖင့္ ေပခ်ပ္ေပၚရွိ စာေၾကာင္းေရကိုလိုက္၍ ေပးရသည္။ ေက်ာင္းမွထမင္းမေကြၽးလွ်င္ ေပကူးခအဖိုးေငြကိုတိုးေပးရသည္။ ေကာင္းမႈေတာ္ႀကီးေက်ာက္စာတြင္ ေတာင္ဖီလာဆရာေတာ္ ေရးခဲ့သည့္အတိုင္းပင္ ေက်ာင္းစာေရးမ်ားသည္ အကၡရာတတ္ရသည္၊ ၿမဲၿမံေသာသတိရွိရသည္။ သို႔မွသာ စာေရးရာ၌ အမွားအယြင္း အက်အေပါက္ ကင္းေဝးမည္ျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းစာေရးသည္ တစ္ေန႕လွ်င္ ေပေျခာက္႐ြက္၊ ႏွစ္ရက္မွာ တစ္အဂၤါေရးနိုင္သည္။ ေရွးေခတ္က ေပစာတစ္ထုပ္ေရးလွ်င္ ေငြ ၃၀၊ ၃၅ က်ပ္ခန႔္ ကုန္က်သည္။ ယခုေခတ္တြင္ ေပစာအေရးအသားသည္ မရွိသေလာက္ပင္ျဖစ္သည္။ ပုံႏွိပ္စာအုပ္ ထုတ္ေဝရန္သာလွ်င္ ေပမူကို ေကာ္ပီစာအုပ္ထဲသို႔ ကူေရးျခင္းသာရွိသည္။
ေပစာအကူးမ်ား၍ သတ္ပုံခြၽတ္ယြင္းလွ်င္ စာအဓိပၸါယ္လည္းမွားသည္။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္မ်ားေႏွာင္းေခတ္၌ ေပစာကူးသူတို႔ ခြၽတ္ယြင္းခ်က္မ်ားေသာေၾကာင့္ သတိေပးသည့္အေနျဖင့္ "ေခြးတိရစာၦန္၊ မဟာဒါန္၊ နိဗၺာန္ႏွင့္ေဝး ေက်ာင္းစာေရး" ဟု ဆိုစမွတ္ျပဳခဲ့ၾကသည္။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္က ေပစာေရးပုံကို က်ည္းကန္ရွင္ႀကီးေမတၱာစာတြင္ "ေနာင္ေရးကိုလည္း မရႈ၊ ခုေရးကိုလည္း မျမင္၊ ဉာဏ္လီဆင္၍၊ ခ်စ္ရွင္မိန္ျမတ္၊ ပိဋကတ္တြင္၊ ေရးမွတ္သည့္က်မ္းဂန္မွာ၊ အဘိဓာန္ ဓာတုမာလာ၊ ဋီကာေက်ာ္ ပါဌ္နိသ်တသြယ္၊ ရွစ္ဆယ္အဂၤါေပါင္း၊ ရွစ္ေၾကာင္းတစ္မ်ိဳး၊ ကိုးေၾကာင္းတဝက္၊ လကၡသုံးမူးတီး၊ တသီးမွာ ေလးမူးႏွင့္၊ သုံးဦးေသာက်မ္ရပ္ကို၊ ေရးမွတ္၍ၿပီးပါၿပီ။ ဤကုသိုလ္၏အက်ိဳးကို၊ ဒုကၡမ်ိဳးကင္းေဝးလ်က္၊ စၾကဝေတး၊ သေဌးမႏၶတ္၊ သိၾကားနတ္ကဲ့သို႔၊ လူ႕ရပ္နတ္ျပည္၊ ၾကင္(က်င္)လည္စုန္ဆန္၊ ခ်မ္းသာစံ၍၊ နိဗၺာန္ရမည့္ အခ်က္ကို၊ ပႏၷက္ဆုယူကာ၊ ဆရာျပဳေသာ ကုသိုလ္စုဆို႔ကိုလည္း၊ သာဓုေခၚမည့္ အေၾကာင္း" စသည္ျဖင့္ ေရးသားထားသည္။
႐ုပ္ပုံမ်ား
ေပစာမ်ားႏွင့္အတူ သ႐ုပ္ေဖာ္ပုံမ်ားဆြဲထားသည့္ ေပမ်ားမွာ အလြန္ရွားသည္။ ႏွစ္လက္မအက်ယ္ရွိေသာ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ ႐ုပ္ပုံမ်ားေရးဆြဲထားသည္မွာ အလြန္အံ့ဩၿခီးမြမ္းစရာေကာင္းသည္။ ၃၁ ဘုံေပစာထုပ္ (ကမာၻ႔ဗုဒၶတကၠသိုလ္၊ ရန္ကုန္) တြင္ ျမင့္မိုရ္ေတာင္ကို အလယ္ကထားၿပီးလွ်င္ ကြၽန္းႀကီးေလးကြၽန္းရံေနပုံႏွင့္ ၃၁ ဘုံလို႔းကို အစီအစဥ္ျဖင့္ ေရးဆြဲထားသည္။ ျမင့္မိုရ္ေတာင္ႏွင့္ ကြၽန္းႀကီးေလးကြၽန္း၊ ကြၽန္းငယ္မ်ားရံေနပုံကို ဆြဲရသည္မွာ ႏွစ္လက္မျဖင့္ မဆန႔္သျဖင့္ ေပခ်ပ္မ်ားကို ႀကိဳးျဖင့္ တစ္ခ်ပ္ႏွင့္တစ္ခ်ပ္ ဆက္ကာ ပုံဆြဲထားသည္မ်ာ ၿခီးမြမ္းအံ့ဩဖြယ္ရာ ေကာင္းလွေပသည္။
ေပ၏အက်ိဳးျပဳပုံ
ေပစာမ်ားသည္ ဗုဒၶေဒသနာေတာ္ကို ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အလြန္အက်ိဳးျပဳသည္။ မိုင္းခိုင္းၿမိဳ႕စားေရးသားခဲ့ေသာ "ပိဋကတ္သမိုင္း" စာတမ္းတြင္ စာရင္းတင္ခဲ့ေသာ ေလာကီ၊ ေလာကုတၱရာ စာေပအားလုံးသည္ ေပ႐ြက္ေပၚတြင္ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ထား ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ေရွးေခတ္စာေပမ်ားကို ထိန္းသိမ္းလာသည္မွာ ေပစာပင္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံသို႔ ၁၈၂၆ ခုႏွစ္ခန႔္တြင္ ပုံႏွိပ္စက္မ်ား စတင္ေရာက္ရွိလာသည္ ဆိုေသာ္လည္း ေအာက္ျမန္မာျပည္ ေမာ္လၿမိဳင္၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မ်ားတြင္သာျဖစ္ၿပီး အသုံးမမ်ားေသးေပ။ ေပေပၚတြင္စာေရးျခင္းအေလ့သည္လဲ ေလ်ာ့မသြားေခ်။ ယခုေတြ႕ရွိရေသာေပစာမ်ားတြင္ သကၠရာဇ္ ၁၂၇၀ ေက်ာ္အထိ ေရးသားထားေသာ ေပစာထုပ္မ်ားကို ေတြ႕ရွိရျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္သည္။
ေပစာမ်ားကို ေလ့လာလွ်င္ ေရွးေခတ္က ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ စာေပရွိ၍ အယူဝါဒေရးစာေပ မည္မွ် ထြန္းကားခဲ့ပုံကို သိရွိရသည္။ စာစည္းႀကိဳးကိုၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ အိမ္တြင္းလက္မႈပညာ ရက္ကန္းရက္ျခင္း အတတ္၊ ေဆးဆိုးျခင္း အတတ္၊ ပုံစံေဖာ္ျခင္းအတတ္မ်ား ေကာင္းစြာျဖစ္ထြန္းေနသည္ကိုလည္း သိရွိနိုင္သည္။ စာတိုက္မ်ားတြင္လည္း ပန္းပုပညာ ေျပာင္ေျမာက္စြာ ထြင္းလုပ္ထားျခင္းကို ေတြ႕ရသျဖင့္ ျမန္မာ့အႏုပညာ မည္မွ်ဆန္းျပားေၾကာင္း ခန႔္မွန္းနိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေပစာသည္ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ အျဖာျဖာကို ေဖာ္ထုတ္ေသာ ရတနာတစ္ပါးပင္ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာစာေပ၊ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ၊ အယူဝါဒေရးရာ စာေပမ်ားကို ရင္းျမစ္တိက်စြာ ေလ့လာလိုက္စားလိုလွ်င္ ေပစာႏွင့္ကင္း၍ မရေကာင္းေပ။ ယုခုအခါ ေရွးက ေရးခဲ့ေသာ ေပစာမ်ားသာရွိၿပီး ေခတ္၏တိုးတကက္မႈေၾကာင့္ အသစ္ ထပ္မံေရးမႈမ်ား မရွိသေလာက္ ျဖစ္၍ ေပစာမ်ားကို အေလးဂ႐ုျပဳကာ ထိန္းသိမ္းထားရွိရန္အလြန္ပင္ အေရးႀကီးေပသည္။ ေရွးေခတ္က ျမန္မာမ်ားသည္ ဤမွ်လုပ္ငန္းေဆာင္တာ အဆင့္ဆင့္ မ်ားလွေသာ ေပစာျဖင့္ အယူဝါဒေရးစာေပ၊ ေလာကီစာေပ စသည္တို႔ကို ယခုေခတ္လူမ်ား နည္းယူမွတ္သား လိုက္နာေလာက္ေအာင္ က်မ္းႀကီး က်မ္းဂန္မ်ားအျဖစ္ ေရးထားခဲ့သည္မွာ ခ်ီးက်ဴးစရားေကာင္း၍ ဂုဏ္ယူထိုက္ေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္သည္။ [၁]
အကိုးအကား
ေဒၚခင္ခင္စု၊ ျမန္မာေပစာ၊ ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း၊ အတြဲ-၁၀ (ျမတ္-ယူး)၊ ျမန္မာနိုင္ငံဘာသာျပန္စာေပအသင္း၊ ရန္ကုန္၊ ၁၉၆၈၊ ဒုႀကိမ္၊ ႏွာ ၂၈၉-၂၉၉။
Zaw Win Thaung ပိုစ့့္အားကူးယူတင္ေပးသည္
