ဆေးဘက်သိပ္ပံပညာရှင် Ibn Zuhr [၁၀၉၄-၁၁၆၂]

 ေဆးဘက္သိပၸံပညာရွင္ Ibn Zuhr [၁၀၉၄-၁၁၆၂]

အိဗ္ႏု ဇူဟရ္သည္ ခြဲစိတ္ကုသမႈႏွင့္ ေဆးပညာကို တိုးတက္ေစခဲ့သည့္ ထင္ရွားေသာ အာရပ္ ေဆးဖက္သိပၸံပညာရွင္ႏွင့္ ကဗ်ာဆရာ တစ္ဦးျဖစ္သည္။ ၁၀၉၄ ခုတြင္ အလ္မိုရာဗစ္ အင္ပါယာ အင္ဒိုလူစီးယားႏိုင္ငံ (Andalusia)၊ စဗီးလ္ (Seville, Almoravid empire) [ ယခု စဗီးလ္ စီရင္စု၊ စပိန္]တြင္ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ အမည္ရင္းမွာ အဘူမရ္ဝါန္ အဗၺဒူအလ္မာလိက္ ဘင္ ဇူဟရ္ ျဖစ္သည္။ အေနာက္တိုင္းသားမ်ားက လက္တင္မူ အဗင္ဇို(Avenzoar) အမည္ႏွင့္ လူသိမ်ားၾကသည္။ Averroes ၊ Ibn Tufail တို႔ႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး သူ႕ေခတ္၌ အထင္ရွားဆုံးေသာ ေဆးသမားေတာ္ျဖစ္သည္။ သူသည္ Iyad အာရပ္မ်ဳိးႏြယ္စုဝင္ ဘႏုဇုဟရ္ မ်ဳိးႏြယ္မွ ဆင္းသက္လာသူျဖစ္သည္။ ဘႏုဇုဟရ္ မ်ဳိးႏြယ္စုသည္  ၁၀ ရာစု အေစာပိုင္းကစ၍ မ်ဳိးဆက္ ၆ ဆက္တိုင္တိုင္ ဆရာဝန္မ်ားအပါအဝင္ တရားသူႀကီးမ်ား၊ စာဆိုေတာ္မ်ား၊ နန္းတြင္း အမႉးထမ္း အတြင္းဝန္မ်ား၊ သူနာျပဳ ဆရာဝန္မ်ားတို႔ ေမြးထုတ္ေပးကာ အင္ဒိုလူစီးယား အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ေအာက္တြင္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။  

အိဗ္ႏု ဇုဟရ္သည္ ပညာေရးကို အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္လူမႈေရးထုံးတမ္းစဥ္လာအတိုင္း ဘာသာေရးစာေပမ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ စတင္ခဲ့သည္။ သူသည္ ငယ္ရြယ္စဥ္ကတည္းကပင္ ဖခင္ Abu'l-Ala Zuhr (d.1131) ႏွင့္အတူ ေဆးပညာကို ေလ့လာခဲ့သည္။ ဖခင္က သူ႔ကို Galen ႏွင့္ Hippocrates တို႔၏ လက္ရာမ်ားႏွင့္ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီး  Hippocratic နည္းနာကို လက္ခံ က်င့္သံုးရန္ တိုက္တြန္းခဲ့သည္။ 

အိဗ္ႏုဇူဟရ္ သည္ ေဆးကုသမႈခရီးကို အလ္မိုရာဗစ္ အင္ပါယာ အတြင္းေတာ္ သမားေတာ္အျဖစ္ စတင္ခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္ အလ္မိုရာဗစ္ ဘုရင္ အလီ ဘင္ ယူဆူဖ္ ဘင္ တာရႉဖင္ႏွင့္ မ်က္ႏွာသာမရျဖစ္ကာ စဗီးလ္မွ ထြက္ေျပးခဲ့ရသည္။ ၁၁၄၀ ခုႏွစ္၌ Marrakesh တြင္ အဖမ္းခံရၿပီး ေထာင္ခ်ခံခဲ့ရသည္။ ၁၁၄၇ ေနာက္ပိုင္းတြင္ Almohad အင္ပါယာသည္  စဗီးလ္ကို သိမ္းပိုက္သည့္အခါ သူသည္ေဆးကုသမႈခံယူရန္ ျပန္လာသည္။ သူသည္ ၁၁၂၂ ခုႏွစ္ (အသက္ ၆၈ ႏွစ္)တြင္ စဗီးလ္၌ ကြယ္လြန္ခဲ့ေလသည္။

အိဗ္ႏူဇူဟရ္ သည္ ပထမဆုံးစမ္းသပ္မႈ ေလႁပြန္ခြဲစိတ္ကုသမႈ (tracheotomy) ကို ဆိတ္ႏွင့္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ သူသည္ bezoar ေက်ာက္မ်ားကို  ေဆးဖက္ဝင္အျဖစ္ အေစာဆုံး ေဖာ္ျပသည္ဟု ယူဆရသည္။

လီယို အာဖရိကစ္၏ အဆိုအရ Ibn Zuhr သည္ Averroes ၏ ေဟာေျပာခ်က္ကို သေဘာက်၍ ေဆးပညာကို သင္ယူခဲ့သည္။ သူသည္ Galen ကို အထင္ႀကီးေလးစားသူျဖစ္ၿပီး ရမ္းကု ႏွင့္ နကၡတ္ေဗဒင္ဆရာမ်ား၏ အယူသီးကုစားမႈမ်ားကို ျပင္းျပင္းထန္ထန္ကန႔္ကြက္သည္။ Ibn Zuhr သည္ ပို၍ ယုတၱိရိွေသာ၊ လက္ေတြ႕က်ေသာ ေဆးပညာ၏အေျခခံအေပၚ အထူး အေလးထား ခဲ့သည္။ သူ၏လက္ရာမြန္ျဖစ္ေသာ Al-Taysīr fil-Mudāwāt wal-Tadbīr ("ကုထုံးႏွင့္ အစားအစာ ရိုးရွင္းလြယ္ကူေစျခင္း") က်မ္းကို လက္တင္ႏွင့္ဟီဘ႐ူး ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုျပီး ခြဲစိတ္ကုသမႈ၏တိုးတက္မႈ၌ လႊမ္းမိုးခဲ့သည္။ သူသည္ ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိးႏွင့္ ကုထံုးမ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ျခင္း ျဖင့္ ခြဲစိတ္ကုသမႈႏွင့္ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ အသိပညာမ်ားကို ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့သည္။

သူ၏ ထင္ရွားေသာ လက္ရာမ်ားမွာ Kitab al-Iqtisad ၊ Kitab al-Aghdhiya ၊ Kitab al-Taysir ၊ Fi al-Zinah (ခ်မ္းသာသုခ)၊ Al-Tiryaq al-Sabini (ေျဖေဆးမ်ား)၊ Fi Illat al-Kila (ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါမ်ား)၊ Fi Illat al-Baras wa al-Bahaq (ႏူနာႏွင့္ Vitiligo)၊ Al-Tadhkirah (သတိရျခင္း) က်မ္းတို႔ျဖစ္ၾကသည္။ 

Kitab al-Iqtisad က်မ္းသည္ အိဗ္ႏုဇုဟရ္ အရြယ္ႏုခ်ိန္တြင္ Almoravid မင္းသား အီျဗာဟီ္းမ္ ယူစုဖ္ဘင္ တာခ်္ဖီးဏ္ အတြက္ ေရးသားခဲ့ေသာ အေထြေထြကုထံုးဆိုင္ရာစာတမ္း ျဖစ္သည္။ အဆိုပါ စာအုပ္တြင္ ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိး၊ ကုထံုးႏွင့္ အေထြေထြ သန႔္ရွင္းေရး အက်ဥ္းခ်ဳပ္ကို ေဖာ္ျပထားသည္။ အလွျပင္ပစၥည္းႏွင့္ ရုပ္ပိုင္းအလွအပဆိုင္ရာ အႀကံဉာဏ္မ်ားကိုလည္း ေရးမွတ္ထား သည္။ ႏွာေခါင္းႀကီးမ်ား၊ ႏႈတ္ခမ္းထူ ကဲ့သို႔ ပံုမမွန္ေသာအဂၤါမ်ားကိုလည္း ျပဳျပင္ရန္ ပလပ္စတစ္ ခြဲစိတ္ကုသမႈကိုပင္ အိဗ္ႏုဇုဟရ္က အႀကံျပဳခဲ့သည္။

Kitab al-Aghdhiya အစားအစာ က်မ္းသည္ ဘဝႏွင့္က်န္းမာေရး လမ္းၫႊန္ခ်က္မ်ား ပါ၀င္သၫ့္ ေဘာဇဥ္လက္စြဲျဖစ္သည္။ အိဗ္ႏုဇူဟရ္သည္ ေထာင္မွထြက္လာၿပီးေနာက္ သူ႔သခင္  Almohad ေခါင္းေဆာင္ အဗၺဒူလ္ မုအ္မိန္း အတြက္ ထိုစာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့သည္။  သူသည္ တိရိစၧာန္အမ်ိဳးမ်ိဳး၏ အသားအေရ၊ အရသာ၊ အသံုးဝင္မႈႏွင့္ အစာေခ်ႏိုင္မႈ အေပၚအေျခခံ၍ အသားမ်ားကို ခြဲျခားျပသည္။ ရာသီလိုက္ အစားအစာမ်ားကိုလည္း အႀကံျပဳသည္။ 

           Kitab al-Taysir  က်မ္းသည္ သူ႔သူငယ္ခ်င္း Averroes ၏ ေတာင္းဆိုမႈျဖင့္ သူ မကြယ္လြန္မီ ေနာက္ဆံုးေရးခဲ့သည့္က်မ္းျဖစ္သည္။ ေဆးပညာ၏ အေထြေထြ အေၾကာင္းအရင္းမ်ား အေပၚ ပိုမိုအာရံုစူးစိုက္ေစေသာ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ စြယ္စံုက်မ္းျဖစ္သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဟိဗ႐ူႏွင့္ လက္တင္ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုခဲ့သည္။ ၎က်မ္းသည္ ၁၈ ရာစု ေနွာင္းပိုင္းအထိ ေက်ာ္ၾကားခဲ့သည္။ အခန္းေပါင္း ၃၀ ပါ၀င္သၫ့္ အဆိုပါစာအုပ္တြင္ ဦးေခါင္းမွစ၍ ေရာဂါမ်ား၊ လက္ေတြ႕ေဖာ္ျပခ်က္မ်ား ႏွင့္ ေရာဂါရွာေဖြေတြ႕ရိွခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ျပထားသည္။ အိဗ္ဇုဟရ္သည္ အစာႁပြန္၊ အစာအိမ္၊ အလတ္တန္းစား ကင္ဆာမ်ားႏွင့္ အျခားေတြ႕ရိွခ်က္မ်ားကိုလည္း တိက်ေသာ ေဖာ္ျပခ်က္ေပးခဲ့သည္။ သူသည္ otitis media ႏွင့္ pericarditis ကဲ့သို႔ေသာ ေရာင္ရမ္းျခင္းမ်ား၏ ေရာဂါေဗဒ ေဖာ္ျပခ်က္ကို ပထမဦးဆံုး ေဖာ္ျပခဲ့သည္။

အိဗ္ႏုဇူဟရ္သည္ အဏုဇီဝေဗဒဆိုင္ရာ တိုးတက္မႈအတြက္ အေထာက္အကူျပဳေသာ Scabies mite ၏ အေထာက္အထားကိုလည္း အေစာဆံုးမွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။ သူသည္ Kitab al-Taysir က်မ္းတြင္ "လက္၊ ေျခခ်င္းဝတ္ ႏွင့္ ေျခဖဝါးမ်ား၏ ေအာက္တြင္ သန္းသဖြယ္ ပိုးေကာင္မ်ားရိွသည္။ ေျခေအာက္ပိုင္း၌ပိုးမ်ားက ထိုေနရာတစ္ဝိုက္ကို ထိခိုက္ပြန္းပဲ့ေစသည္။ အကယ္၍ အေရျပားကိုဖယ္ရွားလ်ွင္ မျမင္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေသးငယ္ေသာ ပိုးေကာင္တိရစၧာန္ တစ္မ်ိဳးသည္ အစိတ္အပိုင္းအႏွံ႔အျပားတြင္ ေပၚလာသည္။" ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ 

Ibn Zuhr ၏ ေဆးပညာဘက္တြင္ အႀကီးမားဆံုးေဆာင္ရြက္မႈမွာ တိရိစၧာန္ႏွင့္ စမ္းသပ္ေသာနည္းကို မိတ္ဆက္ေပးျခင္းျဖစ္သည္။ သူသည္ လူသားမ်ားအား ထိေရာက္ႏိုင္မႏိုင္ သိရိွရန္ တိရစၧာန္မ်ားအေပၚ ႀကိဳတင္စမ္းသပ္ေသာ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားျဖင့္ လူသိမ်ားသည္။ အထင္ရွားဆံုးမွာ ထိုအခ်ိန္က အျငင္းပြားဖြယ္ရာျဖစ္သၫ့္ Tracheotomy ခြဲစိတ္ကုသမႈအတြက္ သူ၏ အတည္ျပဳခ်က္ျဖစ္သည္။ အဆိုပါ အျငင္းပြားဖြယ္ရာကို ေျဖရွင္းရန္ ႀကိဳးစားရာတြင္ အိဗ္ဇုဟရ္သည္ ဆိတ္ႏွင့္ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ စမ္းသပ္မႈကို ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပခဲ့သည္။

"ကြၽန္ေတာ္ ဒီအျငင္းပြားစရာမ်ားကို ေလ့လာတဲ့အခါ ဆိတ္ရဲ႕ အေရျပားနဲ႔ အဖံုးကို လွီးျဖတ္ၿပီးေနာက္ အဆုတ္ပိုက္ကိုျဖတ္ေတာက္လိုက္တယ္။ အဲဒီေနာက္ လူပင္ေစ့၏ အရြယ္အစားထက္ငယ္တဲ့ေနရာ အဲဒီပိုက္ရဲ႕ ပစၥည္းေတြကို လံုးဝျဖတ္လိုက္တယ္။ ၿပီးေတာ့ အနာကို ေပ်ာက္ေစသၫ့္တိုင္ေအာင္ ေရႏွင့္ပ်ားရည္ျဖင့္ ေဆးေၾကာၿပီး အနာလံုးဝေပ်ာက္ကင္း သြားတယ္။ အဲဒီ တိရိစၧာန္ဟာ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ အသက္ရွင္ခဲ့တယ္။ "

ဂ်ဳးသမားေတာ္-ဒႆနိကပညာရွင္ Maimonides သည္ Ibn Zuhr ကို“ သူသည္ အသက္အရြယ္ႏွင့္ မလိုက္ေအာင္ ထူးျခားသည့္ ပညာရိွမ်ားအနက္ တစ္ပါးျဖစ္သည္” ဟု ခ်ီးက်ဳးခဲ့သည္။ သူသည္ သူ၏ေဆးဘက္ဆိုင္ရာက်မ္းေစာင္မ်ားတြင္ အိဗ္ႏုဇူဟ္ကို မၾကာခဏ ကိုးကားခဲ့သည္။ Galen ၿပီးလွ်င္ သူ႔ကို အႀကီးမားဆံုးသမားေတာ္အျဖစ္ ေအဗာရိုက ခ်ီးက်ဳးခဲ့သည္။ သူ႕သမီးႏွင့္ ေျမးႏွစ္ဦးစလံုးသည္ သားဖြားမီးယပ္အထူးကု သမားေတာ္ႀကီးျဖစ္လာသည္။ 🚑🚑🚑

Source : Internet

အျခားမြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးမ်ားအေၾကာင္းကို ေအာက္လိင့္တို႔မွ ဖတ္႐ႈပါ။ 

1. Ibn Sina

2. Abd al-Rahman Al-Sufi