ရိုဟင်ဂျာ ကဗျာဆရာမ ရိုမရုန်(န) [၁၉၈၁-၂၀၂၀]

 

႐ိုဟင္ဂ်ာ ကဗ်ာဆရာမ ႐ိုမ႐ုန္(န) [၁၉၈၁-၂၀၂၀]

    ┄┅═❁❁═┅┄

ကဗ်ာဆရာမ ႐ိုမ႐ုန္(န)ကို ၁၉၈၁ ခုႏွစ္၊ ႏိုဝင္ဘာလ ၆ ရက္တြင္ ရခိုင္ျပည္နယ္၊ စစ္ေတြၿမိဳ႕၊ နာဇီရြာမွာ ဖြားျမင္ခဲ့ပါတယ္။ အမည္ရင္းမွာ ႐ိုကိုင္ယ္ယာဟ္ (ေခၚ) မလွလွဝင္း ျဖစ္ပါတယ္။ မိဘတို႔မွာ ဖခင္ ဦးဝလီအုလႅာဟ္ ေခၚ ဦးေက်ာ္ဝင္း ႏွင့္ မိခင္ ေဒၚေဆာ္ဖူရာ တို႔ျဖစ္ၾကတယ္။ မိဘဇာတိမွာ ရခိုင္ျပည္နယ္၊ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕၊ ၿမိဳ႕မငါးခူရ ျဖစ္ပါတယ္။ 

အေျခခံပညာကို စစ္ေတြၿမိဳ႕တြင္ သင္ယူၿပီး အဆင့္ျမင့္ပညာအျဖစ္ ဓာတုေဗဒဘာသာရပ္ အထူးျပဳျဖင့္ ဘီအက္စစီဘြဲ႕ ရရိွခဲ့ပါတယ္။ အရြယ္ေရာက္လာၿပီး အသက္ ၂၁ ႏွစ္ အရြယ္တြင္ ၾကင္ရာစံုမက္ ဆံုခဲ့တယ္။ အိုစမာ နာမည္နဲ႔ သားရတနာတစ္ေယာက္ ဖြားျမင္ခဲ့ပါတယ္။ 

ဆရာမသည္ စာဖတ္ျခင္းႏွင့္ စာေရးျခင္းကို အထူးဝါသနာပါတယ္။ "ကဗ်ာကေတာ့ က်မစိတ္ထဲ တစ္ခုခုခံစားရတဲ့အခါမ်ိဳးမွ ေရးျဖစ္တာပါ" လို႔ အင္တာဗ်ဴးတစ္ခုမွာ ကိုယ္တိုင္ဆိုဖူး ပါတယ္။ ဆရာမသည္ Rohingya Today ၊ Arakan Pen ၊ The Art Garden Rohingya စတဲ့ အြန္လိႈင္းစာမ်က္ႏွာေတြမွာ ကဗ်ာမ်ားစြာ ေရးဖြဲ႕ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဆရာမရဲဲ႕ ထင္္္ရွားတဲ့ကဗ်ာေတြဟာ ကမ္္္းေပ်ာက္္ဘဝ၊ ခ်န္္ရစ္္္ခ့ဲေတာ့၊ ေရာ္ရြြက္ဝါ၊ ျပံဳးစမ္္းပါ-မိိရို႕၊ ေမြးရပ္ေျမတမ္းခ်င္္္း စတာေတြ ျဖစ္္တယ္္။ 

ဆရာမက The Art Garden Rohingya မွာ ကဗ်ာေတြေရးဖြဲ႕ရာမွ ၂၀၂၀ ျပည့္ႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီတြင္ အယ္ဒီတာ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ အယ္ဒီတာအျဖစ္ ေနာက္ဆံုးအခ်ိန္ထိ စိတ္ေကာင္းေစတနာနဲ႔ ေက်ေက်ပြန္ပြန္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။  ဆရာမ ေနာက္ဆံုး ေရးသားခဲ့တဲ့ ကဗ်ာမွာ "ခ်စ္ေသာေမေမ" ျဖစ္ပါတယ္။ ဆရာမက အၾကည္ေတာ္ရဲ႕ ကဗ်ာအဖြဲ႕ေတြကို အင္မတန္ ႏွစ္သက္ပါတယ္။ "သူရဲ႕စာေတြဟာ စာဖတ္သူကို ရယ္ေမာျခင္းျဖင့္ အပန္းေျပယံုမကဘဲ ရသမ်ိဳးစံုေပးစြမ္းႏိုင္လို႔ပါ" လို႔ ကဗ်ာေတြ ႏွစ္သက္ရျခင္း၏ အေၾကာင္းကို ေျပာဖူးခဲ့ပါတယ္။ 

ဆရာမသည္ ၂၀၁၉ ခုႏွစ္ အေစာပိုင္းကပင္ အဆုတ္ကင္ဆာ ခံစားေနရၿပီး ျပည္တြင္းျပည္ပ ေဆးကုသမႈေတြကို  အဆမျပတ္ ခံယူခဲ့ပါတယ္။ ေသျခင္းတရားက ဘယ္သူ႔ကိုမွ မလႊတ္ေပ။ ႏုပ်ဳိသည္ျဖစ္ေစ၊ အိုမင္းသည္ျဖစ္ေစ၊ ဉာဏ္ပညာ ႀကီးသည္ျဖစ္ေစ၊ ခြန္အားဗလသန္သည္ျဖစ္ေစ အခ်ိန္တန္ရင္ သြားရၿမဲက ဓမၼတာပါပဲ။ သတၱဝါတိုင္းဟာ ေသျခင္းတရားရဲ႕ အရသာကို မုခ် ျမည္းၾကရပါမယ္။ ၂၀၂၀ ျပည့္ႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ ၁၇ ရက္ ညေန ၄ နာရီခ်ိန္တြင္ မိမိ၏ ခ်စ္ေသာေမေမ၊ တစ္ဦးတည္းေသာ ခ်စ္သားတို႔ကို ေက်ာ့ခိုင္း ႏႈတ္ခြန္းဆက္ကာ အလႅာဟ့္အမိန္ေတာ္ ခံယူခဲ့ေလတယ္။ 

ဆရာမ ႐ိုမ႐ုန္း ကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္ ဆရာမရဲ႕အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ " ႐ိုမ႐ုန္း(န)၏ ေနာက္ဆံုးေျခသံမ်ား" ကဗ်ာစုစည္းမႈစာအုပ္ကို ႐ိုဟင္ဂ်ာအႏုပညာဥယ်ာဥ္မွ ထုတ္ေဝခဲ့တယ္။ 

အလႅာဟ္အသွ်င္ျမတ္ေတာ္သည္ ဆရာမ ႐ိုေမ႐ုန္(န)အား အေအးခ်မ္းဆံုး ေနရာ ခ်ီးျမႇင့္ေတာ္မူပါေစ။ အာမိန္း။ 🚷

ေရးသူ- ႐ိုဟင္းကိန္း

ကိုးကား- " ႐ိုမ႐ုန္း(န)၏ ေနာက္ဆံုးေျခသံမ်ား"

ဆေးဘက်သိပ္ပံပညာရှင် Ibn Zuhr [၁၀၉၄-၁၁၆၂]

 ေဆးဘက္သိပၸံပညာရွင္ Ibn Zuhr [၁၀၉၄-၁၁၆၂]

အိဗ္ႏု ဇူဟရ္သည္ ခြဲစိတ္ကုသမႈႏွင့္ ေဆးပညာကို တိုးတက္ေစခဲ့သည့္ ထင္ရွားေသာ အာရပ္ ေဆးဖက္သိပၸံပညာရွင္ႏွင့္ ကဗ်ာဆရာ တစ္ဦးျဖစ္သည္။ ၁၀၉၄ ခုတြင္ အလ္မိုရာဗစ္ အင္ပါယာ အင္ဒိုလူစီးယားႏိုင္ငံ (Andalusia)၊ စဗီးလ္ (Seville, Almoravid empire) [ ယခု စဗီးလ္ စီရင္စု၊ စပိန္]တြင္ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ အမည္ရင္းမွာ အဘူမရ္ဝါန္ အဗၺဒူအလ္မာလိက္ ဘင္ ဇူဟရ္ ျဖစ္သည္။ အေနာက္တိုင္းသားမ်ားက လက္တင္မူ အဗင္ဇို(Avenzoar) အမည္ႏွင့္ လူသိမ်ားၾကသည္။ Averroes ၊ Ibn Tufail တို႔ႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး သူ႕ေခတ္၌ အထင္ရွားဆုံးေသာ ေဆးသမားေတာ္ျဖစ္သည္။ သူသည္ Iyad အာရပ္မ်ဳိးႏြယ္စုဝင္ ဘႏုဇုဟရ္ မ်ဳိးႏြယ္မွ ဆင္းသက္လာသူျဖစ္သည္။ ဘႏုဇုဟရ္ မ်ဳိးႏြယ္စုသည္  ၁၀ ရာစု အေစာပိုင္းကစ၍ မ်ဳိးဆက္ ၆ ဆက္တိုင္တိုင္ ဆရာဝန္မ်ားအပါအဝင္ တရားသူႀကီးမ်ား၊ စာဆိုေတာ္မ်ား၊ နန္းတြင္း အမႉးထမ္း အတြင္းဝန္မ်ား၊ သူနာျပဳ ဆရာဝန္မ်ားတို႔ ေမြးထုတ္ေပးကာ အင္ဒိုလူစီးယား အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ေအာက္တြင္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။  

အိဗ္ႏု ဇုဟရ္သည္ ပညာေရးကို အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္လူမႈေရးထုံးတမ္းစဥ္လာအတိုင္း ဘာသာေရးစာေပမ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ စတင္ခဲ့သည္။ သူသည္ ငယ္ရြယ္စဥ္ကတည္းကပင္ ဖခင္ Abu'l-Ala Zuhr (d.1131) ႏွင့္အတူ ေဆးပညာကို ေလ့လာခဲ့သည္။ ဖခင္က သူ႔ကို Galen ႏွင့္ Hippocrates တို႔၏ လက္ရာမ်ားႏွင့္ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီး  Hippocratic နည္းနာကို လက္ခံ က်င့္သံုးရန္ တိုက္တြန္းခဲ့သည္။ 

အိဗ္ႏုဇူဟရ္ သည္ ေဆးကုသမႈခရီးကို အလ္မိုရာဗစ္ အင္ပါယာ အတြင္းေတာ္ သမားေတာ္အျဖစ္ စတင္ခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္ အလ္မိုရာဗစ္ ဘုရင္ အလီ ဘင္ ယူဆူဖ္ ဘင္ တာရႉဖင္ႏွင့္ မ်က္ႏွာသာမရျဖစ္ကာ စဗီးလ္မွ ထြက္ေျပးခဲ့ရသည္။ ၁၁၄၀ ခုႏွစ္၌ Marrakesh တြင္ အဖမ္းခံရၿပီး ေထာင္ခ်ခံခဲ့ရသည္။ ၁၁၄၇ ေနာက္ပိုင္းတြင္ Almohad အင္ပါယာသည္  စဗီးလ္ကို သိမ္းပိုက္သည့္အခါ သူသည္ေဆးကုသမႈခံယူရန္ ျပန္လာသည္။ သူသည္ ၁၁၂၂ ခုႏွစ္ (အသက္ ၆၈ ႏွစ္)တြင္ စဗီးလ္၌ ကြယ္လြန္ခဲ့ေလသည္။

အိဗ္ႏူဇူဟရ္ သည္ ပထမဆုံးစမ္းသပ္မႈ ေလႁပြန္ခြဲစိတ္ကုသမႈ (tracheotomy) ကို ဆိတ္ႏွင့္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ သူသည္ bezoar ေက်ာက္မ်ားကို  ေဆးဖက္ဝင္အျဖစ္ အေစာဆုံး ေဖာ္ျပသည္ဟု ယူဆရသည္။

လီယို အာဖရိကစ္၏ အဆိုအရ Ibn Zuhr သည္ Averroes ၏ ေဟာေျပာခ်က္ကို သေဘာက်၍ ေဆးပညာကို သင္ယူခဲ့သည္။ သူသည္ Galen ကို အထင္ႀကီးေလးစားသူျဖစ္ၿပီး ရမ္းကု ႏွင့္ နကၡတ္ေဗဒင္ဆရာမ်ား၏ အယူသီးကုစားမႈမ်ားကို ျပင္းျပင္းထန္ထန္ကန႔္ကြက္သည္။ Ibn Zuhr သည္ ပို၍ ယုတၱိရိွေသာ၊ လက္ေတြ႕က်ေသာ ေဆးပညာ၏အေျခခံအေပၚ အထူး အေလးထား ခဲ့သည္။ သူ၏လက္ရာမြန္ျဖစ္ေသာ Al-Taysīr fil-Mudāwāt wal-Tadbīr ("ကုထုံးႏွင့္ အစားအစာ ရိုးရွင္းလြယ္ကူေစျခင္း") က်မ္းကို လက္တင္ႏွင့္ဟီဘ႐ူး ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုျပီး ခြဲစိတ္ကုသမႈ၏တိုးတက္မႈ၌ လႊမ္းမိုးခဲ့သည္။ သူသည္ ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိးႏွင့္ ကုထံုးမ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ျခင္း ျဖင့္ ခြဲစိတ္ကုသမႈႏွင့္ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ အသိပညာမ်ားကို ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့သည္။

သူ၏ ထင္ရွားေသာ လက္ရာမ်ားမွာ Kitab al-Iqtisad ၊ Kitab al-Aghdhiya ၊ Kitab al-Taysir ၊ Fi al-Zinah (ခ်မ္းသာသုခ)၊ Al-Tiryaq al-Sabini (ေျဖေဆးမ်ား)၊ Fi Illat al-Kila (ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါမ်ား)၊ Fi Illat al-Baras wa al-Bahaq (ႏူနာႏွင့္ Vitiligo)၊ Al-Tadhkirah (သတိရျခင္း) က်မ္းတို႔ျဖစ္ၾကသည္။ 

Kitab al-Iqtisad က်မ္းသည္ အိဗ္ႏုဇုဟရ္ အရြယ္ႏုခ်ိန္တြင္ Almoravid မင္းသား အီျဗာဟီ္းမ္ ယူစုဖ္ဘင္ တာခ်္ဖီးဏ္ အတြက္ ေရးသားခဲ့ေသာ အေထြေထြကုထံုးဆိုင္ရာစာတမ္း ျဖစ္သည္။ အဆိုပါ စာအုပ္တြင္ ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိး၊ ကုထံုးႏွင့္ အေထြေထြ သန႔္ရွင္းေရး အက်ဥ္းခ်ဳပ္ကို ေဖာ္ျပထားသည္။ အလွျပင္ပစၥည္းႏွင့္ ရုပ္ပိုင္းအလွအပဆိုင္ရာ အႀကံဉာဏ္မ်ားကိုလည္း ေရးမွတ္ထား သည္။ ႏွာေခါင္းႀကီးမ်ား၊ ႏႈတ္ခမ္းထူ ကဲ့သို႔ ပံုမမွန္ေသာအဂၤါမ်ားကိုလည္း ျပဳျပင္ရန္ ပလပ္စတစ္ ခြဲစိတ္ကုသမႈကိုပင္ အိဗ္ႏုဇုဟရ္က အႀကံျပဳခဲ့သည္။

Kitab al-Aghdhiya အစားအစာ က်မ္းသည္ ဘဝႏွင့္က်န္းမာေရး လမ္းၫႊန္ခ်က္မ်ား ပါ၀င္သၫ့္ ေဘာဇဥ္လက္စြဲျဖစ္သည္။ အိဗ္ႏုဇူဟရ္သည္ ေထာင္မွထြက္လာၿပီးေနာက္ သူ႔သခင္  Almohad ေခါင္းေဆာင္ အဗၺဒူလ္ မုအ္မိန္း အတြက္ ထိုစာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့သည္။  သူသည္ တိရိစၧာန္အမ်ိဳးမ်ိဳး၏ အသားအေရ၊ အရသာ၊ အသံုးဝင္မႈႏွင့္ အစာေခ်ႏိုင္မႈ အေပၚအေျခခံ၍ အသားမ်ားကို ခြဲျခားျပသည္။ ရာသီလိုက္ အစားအစာမ်ားကိုလည္း အႀကံျပဳသည္။ 

           Kitab al-Taysir  က်မ္းသည္ သူ႔သူငယ္ခ်င္း Averroes ၏ ေတာင္းဆိုမႈျဖင့္ သူ မကြယ္လြန္မီ ေနာက္ဆံုးေရးခဲ့သည့္က်မ္းျဖစ္သည္။ ေဆးပညာ၏ အေထြေထြ အေၾကာင္းအရင္းမ်ား အေပၚ ပိုမိုအာရံုစူးစိုက္ေစေသာ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ စြယ္စံုက်မ္းျဖစ္သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဟိဗ႐ူႏွင့္ လက္တင္ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုခဲ့သည္။ ၎က်မ္းသည္ ၁၈ ရာစု ေနွာင္းပိုင္းအထိ ေက်ာ္ၾကားခဲ့သည္။ အခန္းေပါင္း ၃၀ ပါ၀င္သၫ့္ အဆိုပါစာအုပ္တြင္ ဦးေခါင္းမွစ၍ ေရာဂါမ်ား၊ လက္ေတြ႕ေဖာ္ျပခ်က္မ်ား ႏွင့္ ေရာဂါရွာေဖြေတြ႕ရိွခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ျပထားသည္။ အိဗ္ဇုဟရ္သည္ အစာႁပြန္၊ အစာအိမ္၊ အလတ္တန္းစား ကင္ဆာမ်ားႏွင့္ အျခားေတြ႕ရိွခ်က္မ်ားကိုလည္း တိက်ေသာ ေဖာ္ျပခ်က္ေပးခဲ့သည္။ သူသည္ otitis media ႏွင့္ pericarditis ကဲ့သို႔ေသာ ေရာင္ရမ္းျခင္းမ်ား၏ ေရာဂါေဗဒ ေဖာ္ျပခ်က္ကို ပထမဦးဆံုး ေဖာ္ျပခဲ့သည္။

အိဗ္ႏုဇူဟရ္သည္ အဏုဇီဝေဗဒဆိုင္ရာ တိုးတက္မႈအတြက္ အေထာက္အကူျပဳေသာ Scabies mite ၏ အေထာက္အထားကိုလည္း အေစာဆံုးမွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။ သူသည္ Kitab al-Taysir က်မ္းတြင္ "လက္၊ ေျခခ်င္းဝတ္ ႏွင့္ ေျခဖဝါးမ်ား၏ ေအာက္တြင္ သန္းသဖြယ္ ပိုးေကာင္မ်ားရိွသည္။ ေျခေအာက္ပိုင္း၌ပိုးမ်ားက ထိုေနရာတစ္ဝိုက္ကို ထိခိုက္ပြန္းပဲ့ေစသည္။ အကယ္၍ အေရျပားကိုဖယ္ရွားလ်ွင္ မျမင္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေသးငယ္ေသာ ပိုးေကာင္တိရစၧာန္ တစ္မ်ိဳးသည္ အစိတ္အပိုင္းအႏွံ႔အျပားတြင္ ေပၚလာသည္။" ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ 

Ibn Zuhr ၏ ေဆးပညာဘက္တြင္ အႀကီးမားဆံုးေဆာင္ရြက္မႈမွာ တိရိစၧာန္ႏွင့္ စမ္းသပ္ေသာနည္းကို မိတ္ဆက္ေပးျခင္းျဖစ္သည္။ သူသည္ လူသားမ်ားအား ထိေရာက္ႏိုင္မႏိုင္ သိရိွရန္ တိရစၧာန္မ်ားအေပၚ ႀကိဳတင္စမ္းသပ္ေသာ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားျဖင့္ လူသိမ်ားသည္။ အထင္ရွားဆံုးမွာ ထိုအခ်ိန္က အျငင္းပြားဖြယ္ရာျဖစ္သၫ့္ Tracheotomy ခြဲစိတ္ကုသမႈအတြက္ သူ၏ အတည္ျပဳခ်က္ျဖစ္သည္။ အဆိုပါ အျငင္းပြားဖြယ္ရာကို ေျဖရွင္းရန္ ႀကိဳးစားရာတြင္ အိဗ္ဇုဟရ္သည္ ဆိတ္ႏွင့္ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ စမ္းသပ္မႈကို ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပခဲ့သည္။

"ကြၽန္ေတာ္ ဒီအျငင္းပြားစရာမ်ားကို ေလ့လာတဲ့အခါ ဆိတ္ရဲ႕ အေရျပားနဲ႔ အဖံုးကို လွီးျဖတ္ၿပီးေနာက္ အဆုတ္ပိုက္ကိုျဖတ္ေတာက္လိုက္တယ္။ အဲဒီေနာက္ လူပင္ေစ့၏ အရြယ္အစားထက္ငယ္တဲ့ေနရာ အဲဒီပိုက္ရဲ႕ ပစၥည္းေတြကို လံုးဝျဖတ္လိုက္တယ္။ ၿပီးေတာ့ အနာကို ေပ်ာက္ေစသၫ့္တိုင္ေအာင္ ေရႏွင့္ပ်ားရည္ျဖင့္ ေဆးေၾကာၿပီး အနာလံုးဝေပ်ာက္ကင္း သြားတယ္။ အဲဒီ တိရိစၧာန္ဟာ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ အသက္ရွင္ခဲ့တယ္။ "

ဂ်ဳးသမားေတာ္-ဒႆနိကပညာရွင္ Maimonides သည္ Ibn Zuhr ကို“ သူသည္ အသက္အရြယ္ႏွင့္ မလိုက္ေအာင္ ထူးျခားသည့္ ပညာရိွမ်ားအနက္ တစ္ပါးျဖစ္သည္” ဟု ခ်ီးက်ဳးခဲ့သည္။ သူသည္ သူ၏ေဆးဘက္ဆိုင္ရာက်မ္းေစာင္မ်ားတြင္ အိဗ္ႏုဇူဟ္ကို မၾကာခဏ ကိုးကားခဲ့သည္။ Galen ၿပီးလွ်င္ သူ႔ကို အႀကီးမားဆံုးသမားေတာ္အျဖစ္ ေအဗာရိုက ခ်ီးက်ဳးခဲ့သည္။ သူ႕သမီးႏွင့္ ေျမးႏွစ္ဦးစလံုးသည္ သားဖြားမီးယပ္အထူးကု သမားေတာ္ႀကီးျဖစ္လာသည္။ 🚑🚑🚑

Source : Internet

အျခားမြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးမ်ားအေၾကာင္းကို ေအာက္လိင့္တို႔မွ ဖတ္႐ႈပါ။ 

1. Ibn Sina

2. Abd al-Rahman Al-Sufi

နကၡတ္တၱေဗဒပညာရွင္ Abd al-Rahman Al-Sufi

 

နကၡတ္တၱေဗဒပညာရွင္ Abd al-Rahman Al-Sufi [ေအဒီ ၉၀၃-၉၈၆]

Abd al-Rahman Al-Sufi သည္ ပါရွန္ နကၡတ္တၱေဗဒပညာရွင္ တစ္ဦးျဖစ္သည္။ ေအဒီ ၉၀၃ ခု ဒီဇင္ဘာလ ၇ ရက္တြင္ ရဲၿမိဳ႕၊ အီရန္တြင္ ဖြားျမင္သည္။ 'Abd al-Rahman Abu al-Husayn ဟုလည္း သိၾကသည္။ အေနာက္ တိုင္းမွာမူ Azophi ႏွင့္ Azophi Arabus ဟူ၍ ထင္ရွားသည္။ 

Abd al-Rahman Al-Sufi သည္ ေကာင္းကင္ရွိ ၾကယ္တာရာမ်ားအေပၚ ကၽြန္ုပ္တို႔ ၾကည့္ရႈေလ့လာပုံ ႐ႈေထာင့္ကို ထာဝရ ေျပာင္းလဲေစခဲ့သည္။ ကမၻာ့ၾသဇာအရွိဆုံး နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ တစ္ဦး အေနႏွင့္ သူသည္ ၾကယ္မ်ား၊ ၾကယ္စုမ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ကၽြန္ုပ္တို႔  အသိပညာ တိုးျမႇင့္ေစရန္ သူ႕ဘဝကို ျမႇုပ္ႏွံခဲ့သည္။ သူ႔နာမည္ကို အစြဲျပဳ၍ လ၏ခ်ဳိင့္ႀကီးကို "Azophi" ဟုလည္းေကာင္း၊ အေသးအဖြဲ႔ၿဂိဳဟ္ကို "12621 Alsufi" ဟုလည္းေကာင္း အမည္ေပးခဲ့သည္။

Al-Sufi ၏ အႀကီးမားဆုံးေသာ အလုပ္မ်ားတြင္ ဂရိနကၡတၱေဗဒပညာရွင္ Ptolemy ၏ "ၾကယ္မ်ား၏ ေတာက္ပမႈႏွင့္ အရြယ္အစားကို တိုင္းတာခဲ့သည့္ "အခ်က္မ်ားကို စိစစ္ျခင္းလည္း အပါအဝင္ ျဖစ္သည္။ ေအဒီ ၉၆၄ တြင္ Al-Sufi သည္ သူ၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို Kitab al-Kawatib al-Thabit al-Musawwar (သို႔) The Book of Fixed Stars စာအုပ္တြင္ ပံုႏိွပ္ထုတ္ေဝခဲ့သည္။ မ်ားစြာေသာ အမႈကိစၥမ်ားတြင္ သူသည္ တိုလီမီ၏ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို အတည္ျပဳလက္ခံခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ သူသည္ ၾကယ္စုမ်ား သ႐ုပ္ေဖာ္ျခင္းႏွင့္ ၾကယ္တို႔၏ အေရာင္ေတာက္ပမႈ ႏွင့္ပတ္သက္၍ တိုလမီ၏ ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္အခ်ဳိ႕ကို ပို၍တိက်မွန္ကန္ေအာင္ ျပဳျပင္ျဖည့္စြက္ျခင္းျဖင့္ သူ၏ သုေတသနျပဳမႈကို တိုးတက္ေစခဲ့သည္။

Abd al-Sufi က ေကာင္းကင္ရိွ ၾကယ္မ်ား ၾကည့္ရႈေလ့လာပုံကို လံုးလံုးလ်ားလ်ား ေျပာင္းလဲပစ္ခဲ့သည္။ ယေန႔ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ေထာင္ေက်ာ္ ၾကာၿပီး ေနာက္တြင္ပင္ နကၡတၱေဗဒပညာရပ္ အမ်ားစုသည္ သူ၏ ေတြ႕ရိွခ်က္အေပၚ မီွျငင္းအေျချပဳထားၿပီး ယင္းေတြ႕ရိွမႈမ်ား မပါဘဲ မျဖစ္နိုင္ေခ်။

ေမလ ၂၅ ရက္၊ ၉၈၆ ခုတြင္ အဗၺဒ အလ္-ရာဟမန္ အလ္-ဆူဖီ (အဇိုဖီ) ကြယ္လြန္သြားေလသည္။

Source - Internet 

ရိုဟင်ဂျာစာပေအရေးအသားနှင့် အရှုပ်တော်ပုံ

 

႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပ အေရးအသားနွင့္ အ႐ွုပ္ေတာ္ပံု

႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ ဟိုးေရွးပေဝသဏီကပင္ စာေပယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ထံုးစံႏွင့္ ျပည့္စံုကံုလံုသည့္ လူမ်ဳိးတစ္မ်ဳိး ျဖစ္သည္။ ေခတ္အဆက္ဆက္ ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမႈ၊ ကိုယ္ပိုင္အႏုပညာ၊ ကိုယ္ပိုင္စာေပႏွင့္ ထည္ဝါခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ မလိုမုန္းတီးမႈစက္ဝန္းထဲ တဝဲလည္လည္ ပတ္ခဲ့ရသည့္အျပင္ ပစ္မွတ္ထား ေခ်မုန္းျခင္းကိုလည္း စနစ္တက် ခံခဲ့ရသျဖင့္ မိမိတို႔၏ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္၊ ဘာသာစကား စာေပ တို႔ကို ရည္ရြယ္ခ်က္ရိွရိွ တေျဖးေျဖး ပ်က္စီးျခင္းခံရခဲ့သည္။ ျပန္မဆယ္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ဆံုး႐ွံဴးပ်က္စီးျခင္းကို ရက္ရက္စက္စက္ခံခဲ့ရသည္။ ယေန႔ဆိုလွ်င္ ေျမမ်ဳိလိုက္သည့္အျပင္ လူကိုပင္ မ်ဳိလိုက္ေလေတာ့သည္။ ဤေဆာင္းပါးတြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပ အေရးအသားစနစ္အေၾကာင္းကို ဗဟုသုတအေနႏွင့္ လက္လွမ္းမီသေလာက္ အက်ဥ္းျဖင့္ ေဆြးေႏြးတင္ျပသြားပါမည္။ 

အေရးအသားအေၾကာင္းကို မေဖာ္ျပမီ ဘာသာစကားႏွင့္အေရးအသားကို ခြဲျခားသိထားရမည္ျဖစ္သည္။ ကမ႓ာေပၚတြင္ ဘာသာစကားေပါင္း ၇၀၀၀ ေက်ာ္ရိွသည့္အနက္ အင္ဒို-အာရီယာန္ မ်ဳိးႏြယ္ဝင္ျဖစ္ေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားသည္ လည္း တစ္မ်ဳိးအပါအဝင္ ျဖစ္ေပသည္။ ဘာသာစကားသည္ လူသားတို႔ အျပန္အလွန္ဆက္သြယ္ရန္ အသံုးျပဳေသာ ၾကားခံနယ္ တစ္ခုျဖစ္၍ အေရးအသားမွာ ယင္းဘာသာစကား၏ အသံမ်ားကို အမွတ္အသား သေကၤတမ်ားျပဳကာ မွတ္တမ္းတင္ေသာ စနစ္ ျဖစ္သည္။ တိုင္းျပည္တစ္ခု၏ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ သာသနာႏွင့္ သံတမန္ဆက္သြယ္ေရးတို႔သည္ ထိုတိုင္းျပည္၏ ဘာသာစကား၊ စာေပ၊ ယဥ္ေက်းမႈတို႔အေပၚအက်ဳိးသက္ေရာက္မႈရိွသည္။ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပအေရးအသားအေၾကာင္းကို "ေခတ္အဆက္ဆက္ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ သာသနာေရးႏွင့္ ေဒသႏၲရအေျခအေနေၾကာင့္ အေရးအသားစနစ္အမ်ဳိးမ်ဳိး သံုးႏႈန္းလာခဲ့ပံုႏွင့္ လက္ရိွရင္ဆိုင္ေနရေသာ ႐ႈပ္ေထြမႈ ျပႆနာ"ဟူ၍ အပိုင္း(၂)ပိုင္းခြဲကာ ေဆြးေႏြးတင္ျပပါမည္။ (ေဆြးေႏြးတင္ျပခ်က္မွာ အနည္းငယ္ရွည္လ်ားသြားႏိုင္သည္။ သည္းခံဖတ္႐ႈ ေပးပါရန္ ေမတၱာရပ္ခံအပ္ပါသည္။) 

အပိုင္း (က)

အာရ္ကန္ျပည္တြင္ ေရွးပေဝသဏီကပင္ ဗုဒၶဘာသာဝင္ အာရ္ကာနီစ္ (ရခိုင္လူမ်ဳိး)ႏွင့္ အိစၥလာမ္ဘာဘာဝင္ အာရ္ကာနီစ္ (႐ိုဟင္ဂ်ာ)တို႔သည္ အတူတကြ ဒြန္တြဲေနထိုင္လာခဲ့ၾကသည္။ တစ္ထီးတစ္မိုးေအာက္ သစၥာခံသူမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေရွးေခတ္က အေရးအသားစနစ္ အသံုးျပဳၾကသူမ်ားမွာလည္း အာရကန္ျပည္ရိွလူမ်ဳိးအားလံုး အက်ံဳးဝင္မည္မွာ ထင္ရွားသည္။ အာရကန္ျပည္တြင္ ေဒဒီ ၅-၆ရာစုခန္႔ေလာက္တြင္ ဂုပၸတအကၡရာႏွင့္ေရးထိုးထားသည့္ စာေပအေရးအသား ေတြ႕ရိွရသည္ဟု ပညာရွင္မ်ားကဆိုသည္။  ေအဒီ ၈ ရာစု ေဗဆာလီေခတ္တြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားျဖင့္ ေရးထိုးထားေသာ အနႏၵစႁႏၵာေက်ာက္စာ (ေအဒီ-၇၂၉)ကို အခိုင္အမာေတြ႕ရိွရသည္။ ယင္းေက်ာက္စာအေရးအသားအရ ေရွးအာရ္ကာနိစ္တို႔သည္ Hindus Valley မွ ျဗဟၼီနာဂရီအကၡရာကို အေျခခံကာ အေရးအသားစနစ္ တီထြင္ခဲ့ေၾကာင္း ထင္ရွားေစသည္။ ေဗဆာလီေဆာေခတ္တြင္ အာရကန္ျပည္သို႔ အာရပ္ကုန္သည္မ်ား ေရာက္ရိွလာ၍ အေျခခ်ေနထိုင္လာခဲ့ေသာေၾကာင့္ အာရဗီအကၡရာကိုလည္း သံုးစြဲခဲ့သည္ဟု ယံုၾကည္ရေသာ္လည္း ခိုင္လံုေသာ အေထာက္အထား မထုတ္ေဖာ္ႏိုင္ေသးေခ်။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေအာ္တိုမန္အင္ပါယာ၏ ဩဇာအရိွန္အဝါႀကီးမားလာခ်ိန္၌ အာရဗီ၊ ဖာရစီ အကၡရာတို႔ကို အေျခခံ၍ေရးသားခဲ့ေၾကာင္း ေရွးေဟာင္း ကာဇီဖကီးရ္ ေက်ာက္စာ(ေအဒီ- ၁၄၉၅)စေသာ ဖာရစီေက်ာက္စာမ်ား၊ အာရဗီေက်ာက္စာမ်ား၊ ေငြဒဂၤါးမ်ားကိုလည္း အာရ္ကန္ျပည္အႏွံအျပားတြင္ ေတြ႕ရိွရသည္။  အာရ္ကန္ ႏိုင္ငံေရးအေျခအေန ေျပာင္းလဲလာသည္ႏွင့္အမွ် စာေပယဥ္ေက်းမႈ အေျပာင္းအလဲလည္း တစ္ၿပိဳင္တည္း ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ေျမက္ဦးေခတ္တြင္ ထင္ရွားေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာနန္းတြင္းစာဆိုမ်ား ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ ထိုေခတ္တြင္ အာရဗီအကၡရာ၊ ပါရွင္အကၡရာအျပင္ ဘဂၤလီအကၡရာလည္း အာရ္ကန္ျပည္သို႔ စီးဝင္လာခဲ့သည္။ ပါရွင္စာေပသည္ နန္းတြင္းစာေပအျဖစ္ ဆယ္စု ၅-၆ ခု တိုင္ေအာင္ အသံုးျပဳခဲ့သည္။ ထိုအကၡရာတို႔ကို အေျခခံ၍ ထင္ရွားေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာဖူတီးလကၤာရွည္ ကဗ်ာပံုစံမ်ား တီထြင္ခဲ့သည္။ ဘဂၤါလီအကၡရာမ်ားကို အေျခခံ၍ ေရးသားခဲ့ေသာ ပဒုမၼဝတီ(Padmavati) ကဗ်ာရွည္စသည့္ ထင္ရွားေသာ ဖူတီးလကၤာရွည္မ်ား ေမြးထုတ္ေပးခဲ့သည္။ စာဆိုအာလာဝလ္သည္လည္း ဖာရစီအကၡရာကို အေျခခံ၍ ကဗ်ာမ်ား ေတးသီခ်င္းမ်ားေရးသားခဲ့သည္။ [တြာဟီရ္ ဘသာ (သမိုင္းသုေတသီ)] 

အာရ္ကန္ျပည္ကို ဗမာတို႔ က်ဳးေက်ာ္သိမ္းပိုက္လိုက္ေသာအခါ အထက္ပါ အေရးအသားစနစ္မ်ား တေျဖးေျဖး ေမွးမိွန္လာခဲ့သည္။ ဗမာျပည္ အင္းဝေခတ္ကပင္ အာရ္ကန္၌ အထိအေတြ႕ရိွခဲ့ေသာ  မြန္ျမန္မာအကၡရာကို အေျခခံ၍ စာေပမ်ား ေရးသားမူ အားေကာင္းလာျပန္သည္။ ကိုလိုနီေခတ္တြင္  ႐ိုဟင္ဂ်ာအမ်ဳိးသားမ်ားတြင္  ေလာကဓာတ္ပညာတတ္ႏွင့္ ေလာကုတၱရာပညာတတ္မ်ား ယခင္ထက္ တိုးပြားလာခဲ့သည္။ ေလာကဓာတ္သင္ ပညာတတ္မ်ားသည္ အဂၤလိပ္စာႏွင့္ ျမန္မာစာ အေရးအသားကို အသံုးမ်ားလာၿပီး သာသနာ့ပညာရွင္မ်ားသည္ ေခတ္သစ္ အူရ္ဒူ၊ ဖာရစီ အေရးအသားကို တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ သံုးႏႈန္းလာခဲ့သည္။ ကိုလိုနီေခတ္တြင္ မိမိတို႔ ဘိုးဘြားတို႔က သံုးႏႈန္းခဲ့သည့္ ေရွးေဟာင္း နာဂရီ၊ ျဗဟၼီ၊ ဖာေရစီ၊ ဘဂၤလီ အေျခခံထားေသာ အေရးအသားစနစ္မ်ားမွာ အေရးအသားစနစ္ေသ (Dead Writing System) ျဖစ္လာခဲ့သည္။ နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရသည္ ခြဲျခားအုပ္ခ်ဳပ္ေရး (Divide and Rule) ေပၚလစီကို လြယ္ကူစြာ က်င့္သံုးရန္ ယဥ္ေက်းမႈ စာေပ လုပ္ႀကံမႈကို ေသာ့ခ်က္အျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့သည္။ ကိုလိုနီအစိုးရသည္ အေနာက္တိုင္းသား ႐ိုးရာတို႔ကို ေရာေႏွာစပ္ယွပ္ေပးခဲ့သည္။ ပညာေရးကို ျမင့္တင္ေပးသေယာင္ႏွင့္ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပအေရးအသားကို ေဖာ္ထုတ္ဖို႔ အားမေပးဘဲ အူရ္ဒူေက်ာင္းမ်ား ဖြင့္လွစ္ေပးခဲ့သည္။ ဤသည္မွာလည္း လုပ္ႀကံမႈ တစ္ခုပင္ျဖစ္သည္။  ကိုလိုနီေနာက္ပိုင္းတြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာေရွးေဟာင္းစာေပကို ဖတ္႐ႈႏိုင္သူမွာ တစ္ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္သာ ရိွမည္ဟု ခန္႔မွန္းႏိုင္ေလာက္သည္။ ကိုလိုနီေခတ္တြင္ အမ်ားဆံုး အသံုးျပဳခဲ့ေသာ အေရးအသားမွာ အဂၤလိပ္၊ အူရ္ဒူ၊ အာရဗီ စာပင္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ 

ထို႔ေနာက္ ဖက္ဆစ္ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ အာရဗီအကၡရာကို အေျခခံေသာ ေရွး႐ိုဟင္ဂ်ာ အေရးအသားစနစ္ကို ျပန္လည္အသက္သြင္းလာခဲ့သည္။ စာအုပ္စာေပ အခ်ဳိ႕ကိုလည္း ေရးသားျပဳစုခဲ့သည္။ က်မ္းျမတ္ေတာ္ ကုရ္အာန္ကို လက္ေရးလွေရးသည့္အျပင္ ႐ိုဘာသာစကားျဖင့္ ဘာသာျပန္ရန္လည္း အားထုတ္ခဲ့သည္။  ထိုဘာသာျပန္ စာမူရင္းမွာ ဖက္ဆစ္ဂ်ပန္အစိုးရက ဘာသာျပန္သူ၏ ရြာကို မီး႐ိႈ႕ရာ ထိုစာမူမ်ားလည္း မီးထဲပါသြားေၾကာင္း ႐ိုဟင္ဂ်ာသုေတသီ ဆရာႀကီးဘသာ၏ The Rohingya Fine Arts စာတမ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။  

ျမန္မာႏိုင္ငံ ကိုလိုနီကြ်န္ဘဝမွ လြတ္ေျမာက္ၿပီးေနာက္ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ ႏွစ္ၾကာခံလာခဲ့သည္ ကြၽန္စီး က်ီးကန္းေတာင္းေမွာက္ဘဝမွ လြတ္လပ္ေသာ အသက္႐ႈခြင့္ရရိွခဲ့သည္။ မိမိတို႔၏ စာေပယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ထံုးစံမ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ အားအင္တင္းေစရန္ အျခားလူမ်ဳိးစုနည္းတူ ႀကိဳးပမ္းလာခဲ့သည္။ မိမိတို႔ လူမ်ဳိး၏ စာေပ အေရးအသား စင္ျမင့္ကို ေျမေတာင္ေမွာက္ေပးရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ျမင္ရသည့္အေလ်ာက္ မ်ဳိးခ်စ္စိတ္ထက္သန္ေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ မနားတမ္း ႀကိဳးပမ္းလာၾကသည္။ ထိုပုဂၢိဳလ္မ်ားထဲတြင္ လြတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္လည္းျဖစ္၊ အတြင္းဝန္လည္းျဖစ္၊  သမိုင္းသုေတသီလည္း ျဖစ္သူ အမ္ေအ-ဂါဖၹား က အာရဗီအေျခခံ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပ အေရးအသားစနစ္ကို ေရွးဆက္ငင္ႏိုင္ရန္ ႀကိဳးစားခဲ့ေလသည္။ ဘူးသီးေတာင္ရိွ မိမိ၏ အိမ္ၿခံတြင္ ဆရာမ်ားငွားရမ္းကာ သင္ျပေပးခဲ့ရာ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ တိုးတက္မႈရရိွခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ထိုစနစ္လည္း အားေပ်ာ့လာခဲ့သည္။ ဤၾကားကာလတြင္ အျခားပညာရွင္မ်ားကလည္း အမ်ဳိးမ်ဳိးႀကိဳးပမ္းၾကသည္ဟု ဆိုၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ ျပန္တစ္ခါ ႏိွပ္စက္မႈေက်ာ့ကြင္းထဲမိေနခ်ိန္ျဖစ္သည္။ အဖက္ဖက္မွ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔ကို ပစ္မွတ္ထား မ်ဳိးသုဥ္းပ်က္စီးေအာင္ ႀကံစည္ေနသည့္ ေတာ္လွန္ေရးအစိုးရကာလျဖစ္သည္။ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ျပန္တစ္ခါ သူ႕ေျခဖဝါး ေအာက္ က်ီးကန္းေတာင္းေမွာက္ က်ေရာက္ခဲ့ရေလသည္။ 

ဤအက်ပ္အတည္းဖိႏိွပ္မႈကာလတြင္ ဆရာ မီရ္အဟ္မတ္ ဆိဒၵီကီးႏွင့္ အဖြဲ႕သည္ အရဗီအကၡရာ အေရးအသားစနစ္ကို ဆက္လက္ရွင္သန္လိုသည့္ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ စာအုပ္စာေပမ်ား၊ ကဗ်ာလကၤာမ်ား ေရးသားခဲ့သည္။ ယေန႔လည္း ဘာသာေရးပညာတတ္ အသိုင္းအဝိုင္းအခ်ဳိ႕သည္ ထိုအကၡရာ အေရးအသားစနစ္ကို လိုအပ္သလိုျပဳျပင္မြမ္းမံ၍ ေရးသားေနဆဲျဖစ္သည္။ စာအုပ္စာေပလည္း ထုတ္ေဝေနဆဲျဖစ္သည္။  

၁၉၈၀ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဆရာ မိုဟာမၼဒ္ဟားနီဖ္ႏွင့္အဖြဲ႕သည္ ႐ိုဟင္ဂ်ာ အကၡရာတစ္မ်ဳိးကို ဆန္းသစ္ တီထြင္ခဲ့ေလသည္။ အာရဗီကဲ့သို႔ လက္ယာဘက္မွ လက္ဝဲဘက္သို႔ ေရးရသည့္စနစ္ျဖစ္သည္။ သူတီထြင္ခဲ့သည့္ အကၡရာသည္ မည္သည့္အကၡရာကိုမွ တိုက္႐ိုက္ အေျခခံျခင္းမဟုတ္ဘဲ အသစ္သက္သက္ပင္ျဖစ္သည္။ ထိုအကၡရာကို ဟာနီဖီအကၡရာ အမည္ႏွင့္လူသိမ်ားသည္။ သူ၏ အပတ္တကုတ္ ႀကိဳးပမ္းမႈေၾကာင့္ အေတာ္အတန္ပ်ံ႕ႏွံ႔ခဲ့သည္။ ထိုခ်ိန္ လူထုေထာက္ခံမႈလည္း ရရိွခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ အစိုးရ၏ ႏိွပ္ကြပ္မႈေၾကာင့္ တိုးတက္ႏိုင္သေလာက္ မတိုးတက္ခဲ့ေခ်။ ေနာက္ဆံုးတြင္ ဟာနီဖ္ႏွင့္အဖြဲ႕သည္ အစိုးရ၏ ၿခိမ္းေျခာက္ဖိႏိွပ္မႈေၾကာင့္ အမိျပည္မွ ထြက္ေျပးခဲ့ရရွာသည္။ ဆယ္စုႏွစ္ ႏွစ္ခု ေက်ာ္ေက်ာ္တြင္ ထိုအေရးအသားစနစ္သည္ ျပည္တြင္း၌ ရာဇဝတ္မႈကဲ့သို႔ မုန္းတီးသူ၏ နိမ္ႏွင္းျခင္းကို ခံရသျဖင့္ ျပည္တြင္း၌ ေပ်ာက္ကြယ္လုနီးပါး ျဖစ္လာခဲ့ရသည္။ မ်ဳိးခ်စ္စိတ္တက္သန္ေသာ လူငယ္အခ်ဳိ႕က လ်ဳိ႕ဝွက္သင္ယူ သင္ျပ၍ ေရေလာင္းခဲ့သည္။

ဆရာဟနီဖ္ႏွင့္အဖြဲ႕သည္ ေရာက္ေလရာအရပ္၌ ေရငံုတိတ္ဆိတ္မေနဘဲ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ စာအုပ္စာေပမ်ား ေရးသား ထုတ္ေဝခဲ့ျခင္းျဖင့္ ထိုအေရးအသားစနစ္ကို ဆက္လက္ ရွင္သန္ေစခဲ့သည္။ ႏွစ္ေပါင္း ၂၅-၃၀ ႏွစ္ ၾကာၿပီးေနာက္တြင္ IT ပညာတတ္ လူငယ္တစ္ဦးက ထိုအကၡရာကို ကြန္ပ်ဴတာ၌ သံုးစြဲႏိုင္ေအာင္ ဒီဂ်တယ္ ပံုစံသြင္းေပးခဲ့သည္။ ကြန္ပ်ဴတာတြင္ ပထမဆံုး အသံုးျပဳခဲ့ေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာအကၡရာ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ တဖန္ အကၡရာကို ကုႏၷာ ေဟာ့ရဖ္ [ခရာေထာင့္]ႏွင့္ ဂူဝိုက္ယာ ေဟာ့ရဖ္ [ခရာဝန္း] ဟူ၍ ပံုစံႏွစ္မ်ဳိး တိုးခ်ဲ႕ခဲ့သည္။ ၂၀၀၇ ခုတြင္ ISO (International Organization for Standardization) ႏိုင္ငံတကာစံအေရးသားစနစ္ အဖြဲ႕အစည္းတြင္ မွတ္ပံုတင္ႏိုင္ ခဲ့သည္။  ၂၀၁၅ ခု ေနာက္ပိုင္းတြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာသတင္းဌာနတစ္ခုမွ ဦးေဆာင္၍ Ruwainga Zuban Academy ေခါင္းစဥ္ေအာက္တြင္ ထိုဟနဖီအေရးအသားစနစ္ကို တိုးတက္ေအာင္ေဆာင္ရြက္ေနသည္မွာ ယေန႔အထိျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ ဟနဖီအကၡရာကို အဆင့္ျမင့္တိုးခ်ဲ႕ရာ ၂၀၁၇ ခုတြင္ ကုသုဗီ အမည္ျဖင့္ အကၡရာပံုစံ ေနာက္တစ္မ်ဳိး ဆင့္ပြားတိုးလာခဲ့သည္။ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္တြင္ Unicode အကၡရာကို ေအာင္ျမင္စြာ ျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့သည္။  ယေန႔ ဂိုးဂယ္လ္(Google)၏ အကူအညီျဖင့္ အင္တာနက္အြန္းလိုင္းတြင္ အသံုးျပဳႏိုင္ေအာင္ အေျခခံအဆင့္ ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။ စမတ္ဖုန္းမ်ားတြင္လည္း သံုးႏိုင္သည္အထိ တိုးတက္လာခဲ့သည္။ 

ကြန္ပ်ဴတာနည္းပညာ တြင္က်ယ္လာေသာအခါ အင္ဂ်င္နီယာ မိုဟမၼဒ္ဆီဒၵီခ္သည္ ကြန္ပ်ဴတာ၌ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားကို လြယ္လြယ္ကူကူ ေရးသား၍ အခ်င္းခ်င္း ဆက္သြယ္ႏိုင္ေအာင္ လက္တင္အကၡရာကို အေျခခံေသာ အေရးအသားစနစ္ တစ္ခုကို ၂၀၀၄ ဝန္းက်င္တြင္ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့သည္။ ယင္းအကၡရာကို ႐ိုဟင္ဂ်ာလိပ္ [Rohingyalish] ဟု အမည္ေပးခဲ့သည္။ သံုးရလြယ္ကူသျဖင့္ လူထုေထာက္ခံမႈလည္းကို ရရိွခဲ့သည္။ ေန႐ိႈက္႐ိႈက္ပူေနေသာ ေႏြရာသီ မြန္းတည့္ခ်ိန္၌ ေရငတ္သူသည္ ေအးျမေသာ စမ္းေခ်ာင္းေတြ႕သကဲ့သို႔ ႐ိုဟင္ဂ်ာလူငယ္တို႔သည္ အလုအယက္ သံုးစြဲလာခဲ့ၾကသည္။ ယေန႔တိုင္ အင္တာနက္ႏွင့္ ဆိုရွယ္မီဒီယာတို႔တြင္ အမ်ားဆံုးအသံုးျပဳေနသည့္ ႐ိုဟင္ဂ်ာ အေရးအသားစနစ္ တစ္ခုျဖစ္ေလသည္။ ဆရာႀကီးႏွင့္ အေပါင္းအေဖာ္တို႔သည္ အြန္လိုင္း ဝက္ဆိုဒ္ေပါင္း ရာခ်ီထူေထာင္၍ ႐ိုဟင္ဂ်ာလူမ်ဳိး၏ စာေပ၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဓေလ့ထံုးစံ၊ အႏုပညာဆိုင္ရာ ဗဟုသုတမ်ားကို ေန႔စဥ္ႏွင့္အမွ် မွ်ေဝေနၾကသည္။ ခံစားခ်က္မ်ား ဖြင့္ဟေနလ်က္ရိွၾကသည္။ ေပ်ာက္လုဆဲဆဲ ျဖစ္ေနေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပသည္ အသက္တစ္႐ိႈက္ ႐ႈခြင့္ရရိွေလသည္။ တဖန္ ၂၀၁၂ အလြန္တြင္ အာရွဟီ႐ိုဟု ကေလာင္အမည္ခံယူထားေသာ ပုဂၢိဳလ္ႏွင့္အဖြဲ႕က ထိုလက္တင္အေျခခံေသာစနစ္ကိုပင္ ေနာက္ထပ္ အကၡရာအခ်ဳိ႕ လိုတိုးပိုေလွ်ာ႔လုပ္ကာ ေရးသားသည့္စနစ္ခြဲတစ္ခု တိုးခ်ဲ႕ေပးခဲ့သည္။ 

ထို႔အျပင္ ၂၀၀၇ ခုခန္႔တြင္ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ပံ့ေသာ FAO အဖြဲ႕အစည္းမွ ဦးေဆာင္၍ ျမန္မာအကၡရာကို အေျခခံကာ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားျဖင့္ စိုက္ပ်ဳိးေရး လက္ကမ္းစာအုပ္မ်ားကို ပံုႏိွပ္ျဖန္႔ေဝခဲ့သည္။ 

ဤသို႔ျဖင့္ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ ႏိုင္ငံေရး၊ တိုင္းျပည္ေရး၊ လူမူေရး အေျခအေနဆိုးမ်ားကို ရင္ဆိုင္ခဲ့ရသည့္ အားေလ်ာ္စြာ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ အေရးအသားစနစ္ကို မီွတင္းျပဳကာ အမ်ဳိးသားစာေပကို ထိန္းသိမ္းရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့သည္။ ဤသည္မွာ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔က ေခတ္အဆက္ဆက္ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိး ေျပာင္းလဲသံုးစြဲလာခဲ့သည့္ အေရးအသားစနစ္ သမိုင္းအက်ဥ္းျဖစ္ေပသည္။ 

အပိုင္း (ခ)

႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ ယေန႔ ရင္ဆိုင္ေနရေသာ အခက္အခဲတစ္ခုကား "ေရွးေခတ္က ကေမာက္ကမေၾကာင့္ သံုး၊ေလးမ်ဳိးျဖစ္ေနေသာ အေရးအသားစနစ္မ်ားမွ ထိေရာလြယ္ကူေသာ ဘံုအေရးအသားစနစ္တစ္မ်ဳိး ရရိွေရး"ျဖစ္သည္။ ယေန႔ ရွင္သန္ေနေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပ အေရးအသားစနစ္ သံုး၊ေလးခုေတာင္ ရိွေနေသးသည္။ အာရဗီအေျခခံထားေသာ အကၡရာတစ္မ်ဳိး၊ ဟာနဖီ အကၡရာတစ္မ်ဳိး၊ လက္တင္ အေျခခံထားေသာ အကၡရာႏွစ္မ်ဳိး ျဖစ္သည္။ သံုးမ်ဳိးစလံုးမွာ အနည္းႏွင့္အမ်ား လူထုေထာက္ခံမႈ ရိွသည္။ သို႔ေသာ္ လက္တင္အေျခခံထားေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာလိပ္အကၡရာႏွင့္ ဟာနဖီအကၡရာတို႔မွာ ေထာက္ခံမႈ အားေကာင္းသည္။ ဟာနဖီ က ေထာက္ခံမႈအမ်ားဆံုးဟု ခန္႔မွန္းႏိုင္သည္။ 

မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ မ်ဳိးေစ့သစ္တို႔၏ ေမးခြန္းတစ္ခုကား "ကြၽႏု္ပ္တို႔ ဘယ္အကၡရာနဲ႔ ေရွ႕ဆက္ရမွာလဲ"။ အခ်ဳိ႕က "ေရွးေဟာင္းေက်ာက္စာပါ အကၡရာျဖစ္တဲ့ ျဗဟၼီနာဂရီ အကၡရာကို ျပန္လည္မြမ္းမံၿပီးေတာ့ ဘံုအျဖစ္သံုးရင္ မေကာင္းဘူးလား" စေသာေမးခြန္းျဖစ္သည္။ ဤေမးခြန္းမ်ားက တိုေတာင္းေသာ္လည္း အေျဖက ႐ႈပ္ေထြလွသည္။ အျငင္းအခံုမ်ားလည္း သူသာငါသာ စသည္ျဖင့္ ရိွေနဆဲ။ အာရဗီအုပ္စုက "ဒီအကၡရာဟာ ေရွးေခတ္တြင္သံုးခဲ့တဲ့ သမိုင္းလဲရိွတယ္။ က်ေနာ္တို႔ သာသနာ့က်မ္းေတာ္ျမတ္ ကုရ္အာန္မွာလည္း ဒီအကၡရာ သံုးႏႈန္းထားတာေၾကာင့္ ထူးျမတ္တယ္"ဟု ေျပာဆိုၾကတယ္။ ဟာနီဖီအုပ္စုက "ဒီအကၡရာဟာ ဘယ္အကၡရာကိုမွ အေျခခံထားတာ မဟုတ္ဘူး။ မိမိတို႔႐ိုဟင္ဂ်ာက ဆန္းသစ္ထီထြင္ထားတာမို႔ ဒါဟာ တို႔အတြက္ အသင့္ေတာ္ဆံုးျဖစ္တယ္" ဟု ဆိုၾကသည္။ ႐ိုဟင္ဂ်ာလိပ္အုပ္စုက " ဒါက သံုးရလြယ္ကူတယ္။ ဘယ္ေနရာမွာ မဆို အလြယ္တကူ ေရးသားႏိုင္တယ္။ သင္ဖို႔လဲ လြယ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒါအေကာင္းဆံုးပဲ " ဟု အခိုင္အမာ ေျပာဆိုၾကသည္။ အသစ္တစ္မ်ဳိး ျပန္လည္ျပဳျပင္၍သံုးခ်င္ေသာအုပ္စုက "ယခု ရိွေနတဲ့ အကၡရာစနစ္ေတြဟာ သမိုင္းမလွဘူး။ စာေပသမိုင္းဦးက သံုးခဲ့တဲ့ အကၡရာကို ျပဳျပင္ၿပီးေတာ့ သံုးမွ သင့္ေတာ္မယ္"ဟု ေျပာဆိုၾကသည္။  သူ႕အုပ္စုနဲ႔သူ မလဲမယိုင္ အခိုင္အမာ ရပ္တည္ေနၾကသည္။ ဤအျငင္းအခံုကို ေျဖရွင္းဖို႔အတြက္ ကမ႓ာ့အျခားေဒသမွာ မိမိတို႔ကဲ့သို႔ အခက္အခဲမ်ားရိွခဲ့သလား။ ဘာသာစကားတစ္ခုကို အေရးအသားစနစ္ တစ္ခုႏွစ္ခု သို႔မဟုတ္ ေရွးတစ္မ်ဳိးေနာက္တစ္မ်ဳိး ေရးခဲ့သည့္ျဖစ္ရပ္ ရိွသလား။ အေျဖက "ဟုတ္တယ္"၊ "ရိွတယ္" ဟုထြက္ပါမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ပထမဦးဆံုး တျခားႏိုင္ငံ၊ တျခားလူမ်ဳိးစု၏ အေရးအသားစနစ္သမိုင္း အခ်ဳိ႕ကို အနည္းငယ္ ေလ့လာၾကည့္ရဦးမည္ဟု ထင္မိပါသည္။

သာမန္အားျဖင့္ ႏိုင္ငံတစ္ခု၊ လူမ်ဳိးတစ္စုတြင္ ႐ံုးသံုးဘာသာစကားကို ေရးသားရာတြင္ အေရးအသားစနစ္ တစ္မ်ဳိးတည္းကိုသာ က်င့္သံုးၾကသည္။ သို႔ေသာ္ သမိုင္းေၾကာင္း ကေမာက္ကမေၾကာင့္ အကၡရာ ႏွစ္မ်ဳိး၊ သံုးမ်ဳိးရိွတတ္သည္။ ဥပမာ- ဆားဗီးယား၊ ေဘာ့စနီးယားသားတို႔သည္ အကၡရာတစ္မ်ဳိးမက သံုးေနၾကသည္။ ဆားဗီးယားသည္ လက္တင္အေျခခံေသာ အကၡရာႏွင့္ ဘိုင္ဇင္တိုင္ခရစ္ယာန္ဘုန္းႀကီးမ်ားထီထြင္ခဲ့သည့္ ဆီးရိလိပ္ (Cyrillic) အေျခခံေသာ အကၡရာ ႏွစ္မ်ဳိးကို ႐ံုးသံုးအျဖစ္ သံုးေနၾကသည္မွာ အထင္အရွားေတြ႕ရပါသည္။ ထိုနည္းတူ ကဇာကစၥတန္ (Kazakhstan)၊ ဥဇေဘကိစၥတန္(Uzbekistan) သားတို႔မွာလည္း လက္တင္ႏွင့္ ဆီးရိလိပ္ ႏွစ္မ်ဳိးရိွခဲ့ရာ အားေကာင္းေနသည္ ဆီးရိလိခ္ဘက္ႏွင့္ ေရးေနသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ သူတို႔က ၁၉ ရာစုတြင္ အာရဗီအကၡရာကိုလည္း သံုးစြဲခဲ့ၾကသည္။ ထို႔အျပင္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံမွာလည္း Katakana ႏွင့္ Hiragana ဟူ၍ လက္ရိွသံုးေနေသာ အေရးအသားႏွစ္မ်ဳိး ရိွေနသည္။ 

အံ့ဖြယ္ေကာင္းသည့္အခ်က္က အေရးအသားစနစ္ကို ကမ႓ာဦး ထီထြင္ခဲ့ေသာ အီဂ်စ္သားတို႔သည္ ယေန႔ဆိုလွ်င္ သူတို႔၏ ေရွးေဟာင္းအကၡရာမ်ားကို ဆံုး႐ံႈးခဲ့ရသည္။ သံုးစြဲေရးသားျခင္းလံုးဝမရိွေခ်။ သူတို႔လည္း အာရဗီအကၡရာႏွင့္ ေရာမအကၡရာတို႔ကို ေမြးစားသံုးစြဲေနရေလသည္။ စင္စစ္မွာ Sumerian ၊ Hieroglypics တို႔သည္ အီဂ်စ္သားမ်ားထီထြင္ခဲ့ေသာ ကမ႓ာ့ေရွးအက်ဆံုး အေရးအသားစနစ္ျဖစ္ေပမဲ့ ယေန႔ အျခားအကၡရာမ်ားကို သံုးစြဲေနသည္မွာ ေခတ္တေလွ်ာက္ အေျပာင္းအလဲေၾကာင့္ဟု ယံုၾကည္ရသည္။ 

မေလး၊ အင္ဒို၊ ဘ႐ူႏိုင္း၊ စကၤာပူ တို႔က အေရးအသားစနစ္ကို ေရွး တစ္မ်ဳိး ခုတစ္မ်ဳိး ေျပာင္းသံုးေနၾကသည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ ေရွးေခတ္တြင္ မေလးေတြက သကၠတျဗဟၼအေျခခံျဖစ္ေသာ ပါလႅာဝီ (Pallavi)၊ ကီဝီ (Kiwi) အကၡရာမ်ားကို သံုးစြဲၾကၿပီး အိစၥလာမ္သာသနာ အားေကာင္းလာသည့္အခါ အရဗီအေျခခံျဖစ္ေသာ ဂ်ာဝီ (Jawi) အကၡရာကို သံုးစြဲလာသည္။ ထို႔အျပင္ သူတို႔ ထီတြင္ထားေသာ Recong အကၡရာကိုလည္း အခ်ိန္ကာလတစ္ခုအထိ သံုးစြဲခဲ့သည္။  ေနာက္ပိုင္း  ဥေရာကိုနီလက္ေအာက္ က်ေရာက္၍ ေရာမအကၡရာအေျခခံသည့္ အေရးအသားစနစ္ကို သံုးစြဲလာသည္မွာ ယေန႔အထိပင္ျဖစ္သည္။ တူရကီႏိုင္ငံဆိုလွ်င္လည္း ယခင္က အရဗီအကၡရာ အေရးအသားစနစ္ကို ႐ံုးသံုးအျဖစ္က်င့္သံုးခဲ့သည္။ ၾကားကာလတြင္ Cyrillic အကၡရာကို သံုးစြဲသည္။ သို႔ေသာ္ ယခု ေရာမအကၡရာကို အေျခခံေသာ အေရးအသားစနစ္ကို ႐ံုးသံုးအျဖစ္က်င့္သံုးလာေလသည္။ ပါကစၥတန္ကလည္း အလြန္ေရွးက်ေသာ ျဗဟၼီအကၡရာကို စြန္႔လႊတ္၍ မဂိုတို႔ႏွင့္အတူပါလာေသာ အာရဗီအေျခခံအကၡရာကို ႐ံုးသံုးအျဖစ္ သံုးေနၾကသည္။ ဤသို႔ေသာ အေရးအသား ႐ႈပ္ေထြမႈမ်ားသည္ ေနာက္လည္း အမ်ားအျပား ရိွေနေသးသည္။ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပလိုပါက စာအုပ္တစ္အုပ္ ေရးသား၍ ေဖာ္ျပရမည္။

အထက္ေဖာ္ျပပါ အျခားႏိုင္ငံမ်ား၏ အေရးအသားစနစ္အေၾကာင္းမွ ထင္ရွားလာသည္က ဘာသာစကားတစ္ခုကို မည္သည့္အကၡရာႏွင့္ ေရးသည္ျဖစ္ေစ ထိုဘာသာစကား၏စာေပသာ ျဖစ္ေပလိမ့္မည္။ ေရးသားသည့္အကၡရာသေကၤတပံုစံကို အေလးမထားဘဲ ေရးသားသည့္စကားကိုသာ အခရာထားသည္။ ေရးသားသည့္အကၡရာကား ေျပာင္းလဲေကာင္းေျပာင္းလဲႏိုင္သည္။ အမ်ားျပည္သူ လက္ခံလာမႈသာ အဓိကျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။ 

မည္သည့္အကၡရာႏွင့္မဆို မိမိတိုု႔၏ ဘာသာစကားကို ေရးသားလွ်င္ မိမိတို႔ စာေပသာ ျဖစ္သြားပါလိမ့္မည္။ ထိုအကၡရာ သံုးသင့္သည္။ ဒီအကၡရာ မသံုးသင့္။ ထိုအကၡရာကို ထိုသူက တီထြင္သည္။ ထိုအကၡရာကို ထိုအကၡရာမွ ေမြးစားထားသည္။ ထိုအကၡရာသည္ ေရွးမက်၊ သမိုင္းမလွ။ ဤအကၡရာသည္ မည္သို႔ ဂုဏ္ထူးမရိွ စသည္ျဖင့္ အျငင္းပြားေနလွ်င္ ေခတ္ေနာက္က်ေနေသာ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပသည္ ပို၍ပင္ အလွမ္းေဝးသြားပါမည္ မဟုတ္ေလာ။ အခ်င္းခ်င္း ဂိုဏ္းဃနတိုးပြားလာမႈသည္ စာေပဖြံ႕ၿဖိဳးမႈကို အဟန္႔အထားျပဳလိမ့္မည္။ ဘာသာစကားကိုသာ ထိန္းသိမ္းဖို႔ အေရးႀကီးပါသည္။ ေခတ္အေလ်ာက္ ေျပာင္းလဲေနေသာ ဘာသာစကား ေဝါဟာရမ်ား၊ အသံုးအႏႈန္းမ်ားကို မွတ္တမ္းတင္မႈမရိွပါက သမိုင္းလည္းေပ်ာက္၊ စကားလည္းေပ်ာက္ တစ္ေန႔ ၾကက္တူေရြး လူမ်ဳိးဟု အေခၚခံရလိမ့္မည္။ ဘာသာစကား၏ ရင္းျမစ္၊ ေျပာင္းလဲပံု၊ ေဒသိယကြဲျပားပံု စသည္တို႔ကို ေဖာ္ထုတ္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္သေလာက္ ျဖစ္သြားလိမ့္မည္။ ထို႔ေၾကာင့္ စာေပကို ျမင့္တင္ေစရန္ အရိွန္ျမင့္ ေရးသားမႈသည္ မျဖစ္မေန လိုအပ္ေပသည္။  

ညီၫြတ္ေသာ ဘံုအေရးအသားစနစ္တစ္ခုသည္ တစ္ဦးေယာက္၊ တစ္စုတစ္ဖြဲ႕၏ တိုက္တြန္းခ်က္ျဖင့္ ျဖစ္လာသည္ မဟုတ္ေပ။ ကေလာင္ရွင္တို႔၏ ေစတနာႏွင့္ မဆုတ္မနစ္ အားထုတ္မႈကသာ ေဖာ္ေဆာင္ေပးႏိုင္သည္။ မတူကြဲျပားေသာ ေဒသ၊ အဖြဲ႕အစည္း၊ တို႔၌ အျမင္၊ သေဘာတရား၊ ခံယူခ်က္ စသည္တို႔လည္းတူမည္ မဟုတ္ေခ်။ ကြဲျပားမႈကို ညီၫႊတ္လာသည့္အခ်ိန္အထိ ေစာင့္ဆိုင္းေန၍ ကေလာင္ကို မင္ဆီေတာင္ခန္႔ေျခာက္သြားေအာင္ ေဘးဖယ္ထားမည္ဆိုလွ်င္ မည္သည့္အခါမွ ေမွ်ာ္လင့္ေနသည့္ ေအာင္ျမင္မႈ ရလိမ့္မည္မဟုတ္ေခ်။ အေၾကာင္းမွာ  အေရးအသားစနစ္သည္ အသံုးမ်ားေလ၊ အတြင္က်ယ္ေလ၊ လူတို႔လက္ခံလာေလ သေဘာျဖင့္သြားသည္။ ေရးလြယ္ဖတ္လြယ္ေသာ အေရးအသားစနစ္သည္ အသံုးမ်ားလာသည္။ လူတို႔ လက္ခံလာတတ္ၾကသည္။ အနည္းခ်က္မ်ား၊ ခြၽတ္ယြင္းခ်က္မ်ားကိုလည္း  တေျပးညီျပင္ဆင္လာၾကမည္ ျဖစ္သည္။ ပို၍ စိတ္ဝင္စားလာၾကမည္။ အေရးအသားတစ္မ်ဳိးကို လူတို႔ လက္ခံလာသည္ႏွင့္အတူ အျခားမ်ဳိးမ်ားမွာ တေျဖးေျဖးႏွင့္ အားေပ်ာ့လာကာ ေပ်ာက္ကြယ္သြား၍ ဘံုစနစ္တစ္မ်ဳိး ေပၚထြန္းလာႏိုင္ပါသည္။ 

ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံ၏ ႐ံုးသံုးအေရးအသားစနစ္မွာမူ ႏိုင္ငံေတာ္၏ အေျခခံဖြဲ႕စည္းပံုကထိန္းသိမ္းသည့္အျပင္ သတ္မွတ္ထားေသာ သက္ဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းက ဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင့္ရိွသည္။ ႏိုင္ငံေတာ္မွ ဘာသာေဗဒဆိုင္ရာ ပညာရွင္မ်ား၊ သမိုင္းပညာရွင္မ်ား၊ သုေတသီတို႔ႏွင့္ ဖြဲ႕စည္းေပးေသာ အဖြဲ႕အစည္းက သတ္မွတ္ေပးၾကသည္။ အခ်ဳပ္အခ်ာအဏာႏွင့္ ျပဌာန္းသျဖင့္ ဂိုဏ္းဃန ခြဲလွ်င္လည္း အမိန္႔ေတာ္ကို လိုက္နာရသည္။  ထိုအဖြဲ႕အစည္းသည္ တစ္ႏိုင္ငံလံုးအတြက္ ဘာသာစာေပ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္မည့္ လမ္းစဥ္ခ်မွတ္ကာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ ေဆာင္ရြက္သြားေလ့ရိွသည္။ လိုအပ္လာလွ်င္ ယခင္က ႏိုင္ငံေတာ္အေရးအသား အျဖစ္သံုးခဲ့ေသာ စနစ္ကိုပင္ အေျပာင္းအလဲ လုပ္ပိုင္ခြင့္ရိွသည္။ 

သို႔ျဖစ္ပါ၍ မိမိတို႔သည္ အလြန္ထိရွလြယ္ေသာ အခ်ိန္ကာလတစ္ခု၌ က်ေရာက္ေနျခင္းျဖစ္သည္။ အဖက္ဖက္မွ ေဘးဒုကၡမ်ားသည္ ဝန္းရံလ်က္ရိွသည္။ ဤသို႔ေသာ္အခ်ိန္တြင္ အခ်င္းခ်င္း အျငင္းအခံုျပဳ၍ အခ်ိန္ျဖဳန္းေစေသာ ကာလမဟုတ္ေပ။ အေရးႀကီးေနသည့္ကိစၥကို ဦးစားေပးလုပ္ေဆာင္ရပါမည္။ မိမိတို႔သည္ ကိုယ္ပိုင္ရာ၊ ႏိုင္ရာ၊ ကြၽမ္းက်င္ရာ အကၡရာမ်ားႏွင့္ ေရးသားကာ ပ်က္စီးဆံုး႐ံႈးေနေသာ ဘာသာစကား စာေပတို႔ကို မွတ္တမ္းတင္ရမည့္တာဝန္မွာ အလြန္အေရးႀကီးေနသည္ဟု ထင္မိပါသည္။ မိမိတို႔၏ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဓေလ့ထံုးစံ၊ ဘာသာစကားမ်ားကို ကမ႓ာသိေအာင္ ေဖာ္ထုတ္သင့္သည္။ ေပ်ာက္ကြယ္ေနေသာ စာေပယဥ္ေက်းမႈ အႏုပညာတို႔ကို ေဖာ္ထုတ္၍ မ်ဳိးေစ့သစ္မ်ားအား လက္ဆင့္ကမ္းသင့္သည္။ ေနာင္အခါ ထိုစာေပမ်ားကို အမ်ားလက္ခံလာေသာ အကၡရာ အေရးအသားစနစ္သို႔ အလြယ္တကူ ေျပာင္းလဲေရးသားႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ 

ငါမွန္သည္၊ သူမွားသည္၊ မည္သည္က ေကာင္းသည္၊ မည္သည္က မေကာင္း၊ ငါတို႔ေဒသႏွင့္ အျခားေဒသႏွင့္မတူ စသည္ျဖင့္ ျငင္းခံုေနျခင္းထက္ မိမိတတ္ကြၽမ္းရာဖက္ႏွင့္ အဆင္ေျပေအာင္ ေရးသားျခင္းမွာ အလိမၼာဆံုးႏွင့္ အက်ဳိးအရိွဆံုး ျဖစ္လိမ့္မည္ဟု သံုးသပ္တင္ျပအပ္ပါသည္။ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာေပ ကမ႓ာတည္သေရြ႕ တည္ၿမဲပါေစ။ ©®

လူထုဝဏၰ

၁၈ - ၅ - ၂၀၂၁

ရိုဟင်ဂျာမိခင်ဘာသာစကားနှင့် ပျက်စီးမှုအန္တရာယ်

႐ိုဟင္ဂ်ာ မိခင္ဘာသာစကားႏွင့္ ပ်က္စီးမႈအႏၲရာယ္

ကမ႓ာေပၚတြင္ ဘာသာစကားမရိွတဲ့ လူမ်ဳိးဟူ၍ မရိွေပ။ ဘာသာစကားဟာ အခ်င္းခ်င္း ဆက္သြယ္ေရးအတြက္ ၾကားခံနယ္ျဖစ္တယ္။ လူမ်ဳိးတစ္မ်ဳိးနဲ႔တစ္မ်ဳိး ခြဲျခားသတ္မွတ္ရာတြင္ ဘာသာစကား၊ စာေပ၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဓေလ့ထံုးစံတို႔ဟာ ပင္မတိုင္ေတြျဖစ္တယ္။ ဘာသာစကားဟာ လူမ်ဳိးတစ္မ်ဳိး ေရရွည္တည္တံႏိုင္ေရးအတြက္ အသက္ေသြးျဖစ္တယ္။ ကမ႓ာဦး လူသားကစ၍ ယေန႔အထိ လူတို႔သည္ ဘာသာစကားမ်ားကို ပတ္ဝန္က်င္းနဲ႔ေလ်ာ္စြာ ဖန္တီးေျပာဆိုၾကတယ္။ ေရွးဦး ဘာသာစကားေတြဟာ အခ်ိန္ကာလၾကာေညာင္းမႈ၊ ထိန္းသိမ္းမႈ အားေလ်ာ့မႈေၾကာင့္ ေပ်ာက္ကြယ္ခံရေလ့ရိွတတ္တယ္။ အဲ့ဒီလို ေပ်ာက္ကြယ္ခံရတဲ့ ဘာသာစကားေပါင္းမ်ားစြာရိွတယ္။ သမိုင္းမွတ္တမ္းတင္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ ဘာသာစကားေတြရိွသလို သမိုင္းမွတ္တမ္း မတင္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ ဘာသာစကားလဲရိွႏိုင္တယ္။ အမ်ားသိတဲ့ သာဓကျပရမယ္ဆိုရင္ ပါဠိဘာသာစကားျဖစ္တယ္။ ဗုဒၶသာသနာရဲ႕ စာေပက်မ္းဂန္ေတြကို ေရးသားခဲ့တဲ့ ပါဠိဘာသာစကားဟာ တစ္ခ်ိန္က အေတာ္ကိုေခတ္စားထင္ရွားခဲ့တဲ့ ဘာသာစကားျဖစ္တယ္။ အိႏၵိယနယ္တစ္ဝိုက္ ပါဠိဘာသာစကားမွ တျခားဘာသာစကားသို႔ တိုက္႐ိုက္ ဒါမွမဟုတ္ အသြင္ကူးေျပာင္းလာတဲ့ စကားလံုးေတြ ယေန႔ထက္ထိ ပံုလိုက္အုပ္လိုက္ရိွေနဆဲ။ ဒါေပမဲ့ ကံမေကာင္းအားေလ်ာ္စြာ ပါဠိဘာသာစကားဟာ ဘာသာစကားေသအျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္းခံရတယ္။ ဗုဒၶသာသနာ့စာေပ ေလ့လာမႈမွအပ တျခား ဘယ္ေနရာမွသံုးႏႈန္းေျပာဆိုျခင္း မျပဳၾကေတာ့ေပ။ ေျပာဆိုသူမရိွေတာ့ေခ်။ ဝမ္းနည္းစရာ။ ဘယ္လိုပင္ အားေကာင္း ေခတ္စားခဲ့တဲ့ ဘာသာစကားပင္ျဖစ္ေစ၊ ဂ႐ုတစိုက္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈမျပဳပါက ေပ်ာက္ကြယ္သြားေလ့ရိွတတ္တယ္။ တခ်ဳိ႕ဘာသာဆို စာေပေတာင္ မရိွေတာ့ဘူး။ တူးေဖာ္ရရိွတဲ့ ေက်ာက္စာ၊ အုတ္ခြက္စာ ေတြ တစ္ခ်က္ႏွစ္ခ်က္ေလာက္သာ ရိွေတာ့တယ္။ ေရကန္တစ္ကန္ဟာ ဘယ္ေလာက္ပင္ ႀကီးတာျဖစ္ေစ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈမရိွရင္ တေန႔ေန႔ တိမ္ေကာသြားမွာပဲ။ မုခ်။ 

ဘာသာစကားဟာ အစက တစ္ပံုစံတည္းပဲ ဦးေခါင္းေထာင္လာတာျဖစ္တယ္။ ေနာက္ပိုင္းကာလၾကာလာေတာ့ ထြန္းကားတဲ့ လမ္းႏွစ္သြယ္ ျဖစ္လာေတာ့တယ္။ ေျပာစကားနဲ႔ စာေပအေရးအသား ေပါ့။ တစ္ပံုစံတည္းရိွခဲ့တဲ့စကားဟာ ဒီလိုဘာေၾကာင့္ ျဖစ္သြားရသလဲ။ အေျဖက ႏႈတ္ေျပာစကားေၾကာင့္ပါ။ ေျပာစကားဟာ အေျပာင္းအလဲျမန္တယ္။ ေဒသတစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု၊ အခ်ိန္ကာလတစ္ခုနဲ႔တစ္ခု နဲနဲျခားရင္ေတာင္ ဘာသာစကား ကြဲျပားသြားတတ္တယ္။ အခ်ိန္ကာလၾကာေလ ဘာသာစကားက ေျပာင္းလဲလာေလ။ ဒီလိုနဲ႔ အသြင္သစ္တစ္ခုကို ပိုင္ဆိုင္လာတတ္တယ္။ အေရးအသားဟာ မေျပာင္းလဲတာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ အေျပာင္းအလဲ သိပ္ကိုေႏွးေကြးတာပဲ ျဖစ္တယ္။ စာေပ ခိုင္မာလို႔ ေျပာဆိုသူအင္အားေကာင္းတဲ့ ဘာသာစကားဟာ ေရရွည္တည္တံ့ဖို႔ အလားအလာ ရာခိုင္ႏႈန္းမ်ားတယ္။ ဒီေတာ့ တသမတ္ ထိန္းသိမ္းဖို႔ အင္မတန္ ခက္တဲ့ အေျပာစကားကို စာေပနဲ႔ အကြပ္႐ိုက္ ထိန္းရတယ္။ ဘာသာစကားတစ္ခုရဲ႕ ေက်ာ႐ိုးဟာ စာေပလို႔ မွတ္ယူႏိုင္တယ္။ 

ဘာသာစကားတစ္ခု ေပ်ာက္ကြယ္သြားႏိုင္တဲ့အႏၲရာယ္ေတြက ဘာလဲ။ ဘာသာေဗဒပညာရွင္ေတြရဲ႕ ေလ့လာခ်က္အရ သက္ဆိုင္ရာလူမ်ဳိးမ်ား ေျပာင္းေရႊ႕ေနထိုင္ျခင္း ဒါမွမဟုတ္ တျခားလူမ်ဳိးမ်ား အဲ့ဒီလူမ်ဳိးထံ ေျပာင္းေရႊ႕လာျခင္း၊ စာေပအားနည္းျခင္း၊ ပတ္ဝန္းက်င္မွ တျခားဘာသာစကားမ်ား အတားအဆီးမရိွ စီးဝင္လာျခင္း၊ ေျပာဆိုရ အဆင္မေျပျခင္း၊ အဲ့ဒီစကားေျပာဆိုတဲ့လူမ်ဳိး လံုးဝပ်က္သုဥ္းသြားျခင္း စတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းတြေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါနဲ႔ "႐ိုဟင္ဂ်ာ ဘာသာစကားနဲ႔ ေပ်ာက္ကြယ္မႈအႏၲရာယ္"ကို ေလ့လာၾကရေအာင္။ 

အာရဗီ-အာရီယန္မွ အာသံမ်ဳိး႐ိုးဝင္ျဖစ္တဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားဟာ ၇ ရာစု အစကတည္းက အထင္အရွား ေျပာဆိုသံုးႏႈန္းလာခဲ့တာ သမိုင္းသက္ေသ ထင္ထင္ရွားရွား ရိွေနပါတယ္။ အနႏၵစႁႏၵာေက်ာက္စာေပါ့။ စာေပအေရးအသားမွာလည္း ထိုေခတ္ကပင္ ေတာက္ေတာက္ေျပာင္ ေကာင္းမြန္ခဲ့ေၾကာင္း ေက်ာက္စာေတြကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ သိႏိုင္ပါတယ္။ ယံုမွားစရာ လံုးဝမဟုတ္ပါ။ ဘာသာစကားတစ္ခုရဲ႕ အဂၤါရပ္အားလံုးလဲ ႂကြယ္ႂကြယ္ဝဝ ခန္႔ခန္႔ညားညား ျပည့္စံုခဲ့ပါတယ္။  အဲ့လို ခိုင္မာခဲ့တာမို႔ ဟိုးပေဝသဏီကပင္ က်ေနာ္တို႔အထိ လက္ဆင့္ကမ္း ေရာက္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္တယ္။ ဒီဘာသာစကားဟာ အာသံနဲ႔ စစ္တေကာင္း ဘာသာစကားနဲ႔ အနီးစပ္ဆံုးျဖစ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီသာသာစကား မကြၽမ္းက်င္သူေတြက အေပၚယံၾကား႐ံုနဲ႔ တစ္ပံုစံတည္း၊ တစ္မ်ဳိးတည္း ထင္ရရင္လဲ ေသေသခ်ာ ေလ့လာမယ္ဆို ျခားနားတာေတာ့ အမ်ားႀကီး ေတြ႕ရမွာျဖစ္တယ္။ အူရ္ဒူနဲ႔ ဟိႏၵီ၊ တ႐ုတ္နဲ႔ ကိုရိယား ဘာသာစကားေတြ ျခားနားသလိုေပါ့။ 

ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္ ခရီးႏွင္လာခဲ့တဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားဟာ တိုက္စားမႈ မ်ားစြာခံခဲ့ရတယ္။ တို႔ဘာသာစကား တိုးတက္မႈရဲ႕ ဂရပ္ဆြဲျပမယ္ဆိုရင္ "ဂငယ္" ပံုစံရလာမယ္။ တေျဖးေျဖးအားေကာင္းလာခဲ့တဲ့ ဘာသာစကားဟာ အခ်ိန္ကာလတစ္ခုမွာ အထြတ္အထိပ္ေရာက္ခဲ့တယ္။ ၿပီးေတာ့ တစ္လွည့္ျပန္ ဆုတ္ယုတ္လာတာ ေတြ႕ရပါမယ္။ ဒီလိုဆံုး႐ံႈးခံရျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္းေတြက အမ်ဳိးမ်ဳိးရိွတယ္။ အဲ့ဒီထဲက အဓိက ျပႆနာတစ္ခုက ေဒသိယအေျခအေနပဲလို႔ ဝမ္းနည္းစြာ ေျပာရပါမယ္။ ကိုလိုနီဦးေခတ္မွ ယေန႔အထိ ပဋိပကၡနဲ႔ မကင္းတဲ့ ရခိုင္ျပည္နယ္မွာ အတိနာခဲ့တာက ႐ိုဟင္ဂ်ာ ဘာသာစကားပဲျဖစ္တယ္။ စာေပလည္း ဆံုး႐ံႈးခံလိုက္ရတယ္။ ဘာသာစကားလည္း ေရာေႏွာသမခံခဲ့ရေလတယ္။ ကိုလိုနီၿဗိတိသွ်ရဲ႕ ခြဲျခားေရးမူဝါဒနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး သားေကာင္ ျဖစ္ခဲ့ရာမွ စာေပမွာ ထိပ္ကေနေျပးခဲ့တဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ ေနာက္ဆံုး ကေလာင္မဲ့ဘဝထိေတာင္ ေရာက္ခဲ့ဖူးေလတယ္။ အင္မတန္ ယူက်ံဳးမရတဲ့ျဖစ္အင္ပါပဲ။ 

ေရွးကေန ေဒသအလိုက္၊ အခ်ိန္အကာလအလိုက္ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားဟာ ေျပာင္းလဲလာခဲ့တာေတာ့ ရိွတယ္။ ေခတ္တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု အသံုးအႏႈန္းျခားနားတာလဲ ရိွတယ္။ ယေန႔ဆို ႐ိုစကားရဲ႕ ေဒသိယစကားမူခြဲ ၁၀ မ်ဳိးဝန္းက်င္းကြဲေနတယ္။ ဒါက ျဖစ္႐ိုးၿမဲသဘာဝတစ္ခုပါပဲ။ ဒါေပမဲ့ အဆမတန္ ပ်က္စီးလာခဲ့တာက ကိုလိုနီေခတ္ကေန စခဲ့တယ္လို႔ ဆိုရပါမယ္။ ဒီလိုျဖစ္ရျခင္းက မၾကာခဏ ေျပာင္းေရြ႕ေနထိုင္ျခင္း၊ မိမိတို႔ရဲ႕ စာေပဘာသာစကား ယဥ္ေက်းမႈထက္ နယ္ခ်ဲ႕တို႔နဲ႔ ပါလာတဲ့ စာေပယဥ္ေက်းမႈေတြကို ဂုဏ္ထူးဂုဏ္ျမတ္ယူဆကာ ဦးစားေပးလာျခင္းျဖစ္တယ္။ အေျပာအဆိုကအစ အေနအထိုင္၊ ဝတ္စားဆင္ယင္မႈအထိ နယ္ခ်ဲ႕တို႔ကို အတုယူလာခဲ့ၾကကုန္တယ္။ အားက်လာၾကကုန္တယ္။ အဂၤလိပ္ ဘာသာစကားမွ ေဝါဟာရေတြ တဆိတ္ဆိတ္နဲ႔ စီးဝင္လာခဲ့တယ္။ တစ္ဖက္က ေခတ္မီလိုတဲ့ေဇာနဲ႔ နယ္ခ်ဲ႕ေတြကို အတုခိုးၾက၊ ေနာက္တစ္ဖက္က မိမိတို႔ရဲ႕ အျမဴေတရတနာျဖစ္တဲ့ ဘာသာစာေပ၊ ယဥ္ေက်းမႈေတြ ေျဖးေျဖးနဲ႔ တိုက္စားသြားေလေတာ့တယ္။ 

႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ နယ္ခ်ဲ႕ဗမာေခတ္မွစလို႔ မၾကာခဏ စစ္ေရးမက္ေရးနဲ႔ မနားႏိုင္ေအာင္ ႀကံဳခဲ့ရတာေၾကာင့္ အသက္ေဘးကို ကာကြယ္ရင္း တျခားအရာေတြကို စိုက္စိုက္မတ္မတ္ အခ်ိန္ေပးႏိုင္ျခင္းမရိွေပ။ ကိုလိုနီေခတ္မွာဆို ပိုဆိုးဝါးလာတယ္။ ကမ႓ာစစ္ႀကီးမ်ား၊ ေတာ္လွန္ေရးတိုက္ပြဲမ်ား၊ လူမ်ဳိးေရးပဋိပကၡမ်ား တစ္ခုၿပီးတစ္ခု ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္လာရတဲ့ လူမ်ဳိးေတြမွာ အဖက္ဖက္က ေမွးမိွန္ခဲ့ရတာေတာ့ ေစာဒကတက္စရာမလိုေပ။

ေနာက္တစ္ခ်ပ္က ယေန႔အထိ ႀကံဳလာေနတဲ့  ဒုကၡသည္ျပႆနာ ျဖစ္တယ္။ ပဋိပကၡ ေခါင္းေထာင္လာေလ၊ ေျပာင္းေရြ႕ေနထိုင္ရမႈ ျပႆနာက ေပၚလာေလ။ ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ စက္ေရးမက္ေရး ပဋိပကၡေၾကာင့္ တျခားေဒသ ဒါမွမဟုတ္ ေဒသတြင္းေျပာင္းေရြ႕ေနထိုင္မႈကို မၾကာခဏ ႀကံဳေတြ႕ခဲ့ရတယ္။ ဒါ့အျပင္ ကိုလိုနီေခတ္ေနာက္ပိုင္းတြင္ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္ လူမ်ဳိးေရးပ႗ိပကၡေၾကာင့္ တဖက္အိမ္နီးခ်င္း အိႏၵိယႏိုင္ငံသို႔ ခိုလံႈခဲ့ရတယ္။ အဲ့ဒီ ဒုကၡသည္ေတြဟာ အမိေျမသို႔ ျပန္လာခဲ့တာ ဆယ္စုႏွစ္ တစ္ခုေလာက္ၾကာခဲ့တယ္။ အဲ့လိုျပန္လာတဲ့အခါမွာလည္း တစ္ခ်ဳိ႕က ေရာက္တဲ့ေနရာမွာ ေနသာက်သြားလို႔ ျပန္မလာေတာ့ဘူး။ ေရာက္လာတဲ့သူေတြနဲ႔အတူလဲ အဲဒီႏိုင္ငံဖက္က ဘာသာစကား၊ အယူအဆ၊ အေတြးအေခၚ၊ ယဥ္ေက်းမႈ အခ်ဳိ႕လည္း မသိမသာ ကပ္ပါလာခဲ့တယ္။ တစ္ခါျပန္ ၁၉၇၈ ခု လူမဆန္တဲ့ နဂါးမင္းစစ္ဆင္ေရးေၾကာင့္ ထြက္ေျပးရျပန္တယ္။ ဒီတစ္ခါ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံ ေပၚလာၿပီ။ အဲ့ဒီႏိုင္ငံသို႔ သြားခိုလံႈရတယ္။ ဗမာျပည္က ျပန္ေခၚလာတာမွာလည္း ၃-၄ ႏွစ္ၾကာသြားတယ္။ သူတို႔နဲ႔အတူ အဲ့ဒီေဒသက ဘာသာစကား ေဝါဟာရေတြ၊ ဓေလ့ထံုးစံေတြ ပါလာခဲ့တယ္။ ဒီေတာ့ ေရွးက "သကၠတ၊ အာရဗီ၊ ပါရွင္" လႊမ္းမိုးထားတဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားဟာ "ဘဂၤါလီ၊ အူရ္ဒူ၊ အဂၤလိပ္" လြမ္းမိုးမႈ အားသန္လာေတာ့ တယ္။ စစ္တေကာင္သား ေလယူေလသိမ္းေတြ ေနရာယူလာခဲ့တယ္။ ျပီးေတာ့ ဘဂၤါလီစကား အသံုးအႏႈန္းေတြလည္း ေရာေႏွာလာခဲ့တယ္။ ဒီလိုနဲ႔ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကားဟာ ယခင္ထက္ပို၍ ေပ်ာ့ပ်က္လာေလတယ္။ 

ဒါနဲ႔မၿပီးေသး။ ၁၉၉၂ ခုမွာ အာဏာရွင္ နဝတအစိုးရေၾကာင့္ ျပန္တစ္ခါ ထြက္ေျပးရတယ္။ တစ္ဝက္ေလာက္ ျပန္ေခၚတာမွာ ၃ ႏွစ္ေလာက္ၾကာသြားတယ္။ က်န္တစ္ဝက္ ယေန႔ထက္ထိ ဒုကၡသည္အျဖစ္ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္မွာ ရိွေနဆဲ။ ၾကားကာလမွာ ကမ႓ာတစ္ဝန္းထြက္ေျပး ခိုလံႈၾကတာေတာ့ ဒုနဲ႔ေဒးနဲ႔ပဲ။ ျပန္တစ္တခါ ၂၀၁၂ မွာ ရခိုင္ျပည္ေတာင္ပိုင္းရိွ ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြကို ရွင္းလင္းသုတ္သင္ပစ္ရန္ အကြက္ဆင္ ျပႆနာဖန္တီးၿပီးေတာ့ ရက္ရက္စက္စက္ သတ္ျဖတ္မႈေၾကာင့္ ကိုးရာမဲ့႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ ရရာလမ္းေၾကာင္းမွ အသက္ကယ္ထြက္ေျပးရျပန္တယ္။ ယေန႔ အဲ့ဒီဖက္မွာ ႐ိုဟင္ဂ်ာရြာေတြ မရိွသေလာက္ ရွင္းလင္းလိုက္ၿပီ။ တဖန္ ၂၀၁၆-၂၀၁၇ မွာ ရခိုင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္းကို ရွင္းလင္းႏွင္ထုတ္လိုက္ေလတယ္။ ယေန႔ လူေပါင္း ၁၀ သိန္း ၁၂ သိန္းေလာက္ ျပည္ပဒုကၡသည္ဘဝ ေရာက္ေနတယ္။ ျပည္တြင္းမွာလည္း ၅ သိန္းေလာက္ ဒုကၡသည္ဘဝကေန မလႊတ္ႏိုင္ေသးဘူး။ 

လူေပါင္း ၁၀ သိန္းေက်ာ္ ဘဂၤါလားမွာ ခိုလံႈေနရတာ ယေန႔ဆို သံုးႏွစ္ေက်ာ္ေနပါၿပီ။ တစ္ႏွစ္မွာ ေမြးဖြားႏႈန္း ၁ သိန္းႏႈန္းနဲ႔ ဆိုရင္ ၃ သိန္းေလာက္ တိုးပြားလာတာ ရိွႏိုင္တယ္။ ၿပီးေတာ့ အရင္က က်န္ေသးတဲ့ ဒုကၡသည္ေတြ စုစုေပါင္းရင္ ၁၅ သိန္းေလာက္ ျဖစ္မွာေပါ့။ ဒါ့အျပင္ တျခားႏိုင္ငံေတြမွာ အသက္ကယ္ခိုလံႈေနတဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာလည္း ၁၀ သိန္းနီးပါးရိွမယ္။ ဒီေနရာမွာ အဲ့ဒီလူေတြရဲ႕ စားဝတ္ေနေရး အခက္အခဲေတြအပ တျခားအေရးႀကီးတဲ့ ျပႆနာတစ္ခုက မိခင္ဘာသာစကားထိပါးျခင္းပါပဲ။ ဘဂၤလားမွာဆိုရင္ ဘဂၤလီလူမ်ဳိး အသိုင္းအဝိုင္းနဲ႔ ၃-၄ ႏွစ္ လံုးလံုး ေရာေႏွာ ေနထိုင္လာရတဲ့အခါ ယခင္ကပင္ အားေပ်ာ့ေနတဲ့ ဘာသာစကားဟာ ဆိုးဆိုးဝါးဝါး ပ်က္စီးသြားႏိုင္တယ္။ ဘာသာစကားပေပ်ာက္သြားမယ္ဆိုရင္ လူမ်ဳိးေရရွည္တည္တံ့ဖို႔ မလြယ္ဘူး။ က်ေနာ္တို႔ ျပည္တြင္းမွာလဲ မိခင္ဘာသာစကားကို လက္လြတ္ဆံုး႐ံႈးလို႔ တစ္ဖက္သား ဘာသာစကားကို ေမြးစားလက္ခံထားရတဲ႔ လူမ်ဳိးေတြရိွတယ္။ ဘာသာစကားေျပာင္းေလေတာ့ လူမ်ဳိးလဲေျပာင္းေလေတာ့တယ္။ လူမ်ဳိးေျပာင္းေတာ့ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ ထံုးစံေတြလည္း ဆံုး႐ံႈးရတယ္။ ရာဇဝင္သမိုင္းေၾကာင္းအရ တစ္မ်ဳိးတည္းျဖစ္ပါလ်က္ "ငါတို႔နဲ႔ မင္းတို႔နဲ႔ မတူဘူး"လို႔ ေျပာေနရေသးတယ္။ (အဲ့ဒီလူမ်ဳိးေတြရဲ႕ နာမည္ေတာ့ မေျပာေတာ့ဘူး။ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ ေလ့လာၾကည့္ပါ။ ေတြ႕သြားလိမ့္မယ္။) ဒီလိုမ်ဳိးအေျခအေန မေရာက္ေအာင္ မိခင္ဘာသာစကားကို ႀကိဳတင္ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းရမယ္။ ႐ိုဟင္ဂ်ာ မိခင္ဘာသာစကားဟာ အစိတ္စိတ္အႁမႊာႁမႊာ ျဖစ္ျခင္းမွ ထိန္းသိမ္းရမယ့္ အခ်ိန္လြန္ေနပါၿပီ။ ေျဖးေျဖးနဲ႔ ေလွ်ာက္သြားေနလို႔မရေတာ့ဘူး။ ေလယာဥ္ပ်ံအလ်င္နဲ႔ သြားမွျဖစ္မယ္။ တဖက္က ပုဇြန္ဦးေႏွာက္နဲ႔ မိစၧာရန္သူေတြက ကြၽႏု္ပ္တို႔ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြကို အလိုက္ေခ်ာင္ အပိုင္ထိုးေနတဲ့ခ်ိန္မွာ ဒီဘာသာစကားျပႆနာက ေရနစ္သူကို ဝါးကူထိုးသလို က်လိမ့္မယ္။ အခ်ိန္မီကာကြယ္သင့္တယ္။ 

ဒုကၡသည္ေတြရဲ႕ အေျခအေနကို ေစာင့္ဆိုင္းေလ့လာေနတဲ့ သူေတြရဲ႕ အဆိုအရ "႐ိုဟင္ဂ်ာဒုကၡသည္ေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ မိခင္ ဘာသာစကား ဆံုး႐ံႈးမႈကပ္နဲ႔ ႀကံဳေနၿပီ"လို႔ သံုးသပ္ေနၾကတယ္။ The Financial Express ရဲ႕ အယ္ဒီတာ Parvez Uddin Chowdhury ကလည္း Rohingya refugees losing originality of their dialect (႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ မူရင္းဘာသာစကားကို ဆံုး႐ံႈးေနတယ္) လို႔ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ဧၿပီ ၁၃ ရက္၊ ၂၀၂၁ ခုတြင္ သံုးသပ္တင္ျပခဲ့တာ ဖတ္ဖူးမွာပါ။ ဆိုရွယ္မီဒီယာေပၚမွာလည္း ဒုကၡသည္ေတြရဲ႕ အေျပာအဆိုအသံုးအႏႈန္းေတြဟာ ဘဂၤလီစကား အားသန္ေနတာ၊ ဝတ္စားဆင္ယင္မႈမွအစ အဆိုအက၊ အတီးအမႈတ္ေတြမွာလည္း ဘဂၤါလီယဥ္ေက်းမႈ ဒလေဟာစီးဝင္ေနရာယူေနတာကို ေတြ႕ေနရပါတယ္။ ဒါက ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြအတြက္ မဟာဆံုး႐ံႈးမႈလို႔ ဆိုရပါမယ္။ က်ေနာ္တို႔ ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ တစ္ဖက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ေနာက္ထပ္ ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခုႏွစ္ခုေလာက္ ဒုကၡသည္အျဖစ္ေနရရင္ မိမိတို႔ဘိုးဘြားဘီဘင္ကေန လက္ဆင့္ကမ္းရထားတဲ့ မိခင္ဘာသာစကားကို  လံုးဝပေပ်ာက္ဆံုး႐ံႈးသြားႏိုင္တယ္။ အင္မတန္ ဝမ္းနည္းစရာပင္။ လူမ်ဳိးတုံးသတ္ျဖတ္မႈခံခဲ့ရၿပီး လက္တစ္ဆုပ္စာေလာက္ က်န္ေနတဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာလူမ်ဳိးဟာ ျပည္တြင္းထက္ ျပည္ပမွာ ၆-၇ ဆေလာက္ ပိုေရာက္သြားတယ္။ ျပည္ပမွာ ရိွေနတဲ့ အမ်ားစုက မိခင္ဘာသာစကားကို ပ်က္စီးလိုက္မယ္ဆိုရင္ ျပည္တြင္းမွာရိွေနတဲ့ အနည္းစု ကာကြယ္ႏိုင္မွာမဟုတ္ဘူး။ မိခင္ဘာသာစကားလည္း ဆံုး႐ံႈးသြားမယ္ဆိုရင္ ဘာတစ္ခုမွ က်န္ေတာ့မွာ မဟုတ္ဘူး။ 

အဲ့ဒါေၾကာင့္ မိခင္ဘာသာစကားကို ေစာင့္ေရွာက္ဖို႔က လူမ်ဳိးတစ္စုလံုးရဲ႕တာဝန္ျဖစ္တယ္။ လူတစ္ဦးခ်င္း မေသမီအခ်ိန္ကာလအတြင္း မျဖစ္မေန သယ္ပို႔ရမယ့္တာဝန္ျဖစ္တယ္။ "သင္ေသသြားေသာ္၊ သင္၏မ်ဳိးသား၊ စာစကားလည္း၊ ႀကီးပြားတက္ျမင့္ က်န္ေကာင္းသင့္၏" လို႔ ဆရာေဇာ္ဂ်ီက ကဗ်ာအဖြဲ႕နဲ႔  လမ္းၫႊန္ဆံုးမခဲ့တာကို ႏွလံုးသြင္း၍ အမ်ဳိးဂုဏ္ဇာတိဂုဏ္ကို ထိန္းသိမ္းၾကပါ။။ အထူးသျဖင့္ ျပည္ပတြင္ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ ခိုလံႈေနတဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ မိမိတို႔မိခင္ဘာသာစကားကို ဂုဏ္ယူစြာ ေျပာဆိုၾကပါ။ မ်ဳိးဆက္သစ္ေတြကိုလည္း တျခားဘာသာစကား သင္ေစမယ့္အရင္ မိခင္ဘာသာစကားကို ပီပီသသ သင္ေပးၾကပါ။ မိမိ မိခင္ဘာသာစကားရဲ႕ ဂုဏ္ျမင့္ပံုကို နားခ်ပါ။ မိမိ ေရာက္ရွိရာေဒသရဲ႕ ဘာသာစကားကို အေၾကာင္းအားေလ်ာ္စြာ သင္ယူရရင္လဲ မိမိတို႔ရဲ႕ မိခင္ဘာသာစကားကို မေမ့ပစ္ပါနဲ႔။ တျခားဘာသာစကားနဲ႔ ေရာေႏွာေျပာဆိုျခင္းကို ေရွာင္ရွားပါ။ စာေပအေရးအသားဖက္ကို အေရးတယူကိုင္တြယ္ေဆာင္ရြက္ၾကပါ။ ေရွးေဟာင္းစာေပေတြကို တတ္ႏိုင္သေလာက္ ေဖာ္ထုတ္ၾကပါ။ ဤနည္းျဖင့္ အမိဘာသာစကားကို ဝိုင္းဝန္း ေစာင့္ေရွာက္ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ၾကပါစို႔။ ကမ႓ာတည္သေရြ႕ ႐ိုဟင္ဂ်ာလူမ်ဳိးနဲ႔ ႐ိုဟင္ဂ်ာဘာသာစကား တည္တံ့ပါေစ။ ©

လူထုဝဏၰ

၁၈ - ၅ - ၂၀၂၁  

❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇❇

Cántir Zobanár Eid Forok

 Cántir zobanár Eid Forok

Eid or maaní oildé "kúci". Tamaam musólman okkolor lá Allah ta'ala ye bokcíc goijjé dé doñr din ókkol ór bútortún ekkán din. Ziyan oré romzanor san fúrai foila dinot lootfaza. Eidór mubarek dinor loi bazái Ruwaiñgá okkól e maic yían oré "Eidór San" boli dake. 

Arobi maic caawal (Ro- Eidor San)or ek taríká kulle musólman ókkole Eid or din yian bana. Din yian Islam dórmor ekkán doñr din. Mogor ek zaga loi ar ek zaga, ek zati loi ar ek zati dórmor gírar butóre táki yian oré goredé tour-torika beec-khom asé. Nizor nizor bab dadar rosóm rewaj mozin elaka loi hárai oré kucír din yian haça. 

Añára Arakan or bácínda Ruwaiñgá zati oulé yó nizor rosom rewaj mozin kúcir sáñté Eid yián goré. Kúci-hañcí musom oré Ruwaingá é "Forok" boli ho. Eid yian goredé añárár rosómi tour-toriká ré átai saitó moné hoilé, ho ekkán híssá íkká díyan diyaforibó. Eid-ór toyari, Eid-gáhr Caan, Eid-ór fiçá-hóla, Eid-ór kúci-háñci, endila, endilla…

Eid-ór Toyari

Eid-ór hóbor diki romzanor san ulede yaalotí mancór dillot sor boi aiyé. Fuwain okkole ruza baade Eid-ór kúci aibo dé yianór acá monot fúçe. Acá yían loi nanan doilla bafá okkól mone-mone gune. "Ar ho-din asé Eid aité", Ruza ré goni-goni kúcir acá baçá. Dil mon cántir sáñté ruza rakí fisó háptát mazé kúcir cúru óu. Yían oildé Eid-ór bazar. 

Eid-ór bazar deki kúci ókkolór bútoré foilár cúrur doñr ekkán kúci. Eid-ór bazar oré "Forikka bazar" boli hoi dake. Manúic ókkolé nizor hásti mozin foicá-horí zoma goijjede iin nizor gór oula okkólor lá kúcir sáñté hossá goré. Fuwain súwain hátot loi bazarot za. Hour-suwor, hána-fina kine. Besoya ar kinoya dui ní zat kúci óu. Forikka bazar sille sira noza. Cáyer e zuraiyé, 

" Eidór kúci boyarot miyáiyé, duré-dáre kúcbo fooñsé, nati foran hátot dóri, forikka bazarottún aiyér buska bóri."

Akhéri Ruzar háñzinná san saar mouka aiyé. Doñr mancór túaró gura fuwainórtú dile no-mane. Assan sáf gorí daházade usol zaga ekkan ót manúic zoma ó. Gura fuwaindór señmu yé kúcir maahoul bana. Zehón assanot noiya san mubarek daháza, gura fuwaindé uzor goré. É uzore farar fura mancé ótfá de san uillé boli zé. Aró nanan doilla giit ókkol gaa. Zeen, 

" San uillé san uillé, doin mikká hait oiyé, bodda lá bou aner dé bicí rait óiye."

Aró, 

" Ajja ruza, hailla Eid , Tor maa hañder fiñt fiñt"

éndilla, éndilla...

Cáyer é Eid-ór moukat nizor hañsé nái dé adorbon ókkolór lá Maar feth furani zahér gorí giit zurai diyé. Aró farat Cíyáñ mata. Tak baijja. Dúl máre, taaké hailla Eid-ór hóbor faijja thíya zane. 

Farar Eid-ór sólla mocuwara ré Ecár-ór nomaz baade cómaiz e taain goré (tik goré). Hailla keen keen hotuunót Eid gorí bóu. Cómaz ór mocuwara mozin Eid-ór nomas foríbar wokto ar zaga tikgoré. 

Eid-ór nomas foredé zaga ziyian oré "Eid-gáh" boli ho. Yian Eid ór kúcir hoilla. Farar fuwaindé Eid-gáh banai bollá comazór mocuwara loi fara baaror kúla moidanot ekraitta lóti ham cúru goré. Cíyañ baañc, roñggin habos, keñsa fúl iin loi Eid-gáh ré bana. Fuwainde Eid-gáh banat kúci táke. Gore-gore maa-boin ókkolé haillar lá fiçá hóla banar toyari goré. Najjol kurba, guri dhubya notákilé guri dhufe. Gura fuwainde mazé mazé tin-gulá dé. Juwan miyala fuwaindé moodí lagat forí táke. Eené-teené rait fúra. Biinná óilé abbar duwadi. 

Eid-ór gusól goríbollá duwadi o. Ek-zonor age ek-zon duñre. Farar fōir, dhii, hál arde sórat mazé gaa-dúwar zibbat diyéfán óu. Osin cáyer e zuradde…

"Fini kúwar barizat mazé, cít goré kiyá hoi nofaré, noroinná noroinná gura fuwain hafilé yó háñcat táke, gaa-duité ek-zonor age ek-zon záb dé."

Ciít khálor musomót Eid-ór gusól gorár nozara ré cáyer é een gorí zaher goijjé. Baade forikká bazarottún ziin kini ainníl, íin finí oré háñzé. Kúcbo ator, cúrma lagai maa-boin é gura fuwaindóre toyar goré. Baade bab-fut beggún mili óre noiya dhulár dikká Eid-gáht zaa cúru goré. Gale gale takbir foré.

Eid-gáhr caan

Ebela, Eid-gáhr manzor muúntú aiyé. Eid-gáh tú bare-bare cíyáñ matai farailla ókkol óre húñciyari dé. Maaní Eid-ór nomas ór wakto hañsé aiyer tora tori ai zogoi. Maik neillé dé zobanat mazé maik loi elan gorí dake. Eid-ór tarana ókkol, naatiya okkol foré. Een é farailla ókkol Eid-gáht mazé age fisé házer ou. Een cúndor góri házaiye dé Eid-gáh ré sailé Eid-ór ekdók kúci fura oizagói. Foran cánti ou. Eid-gáhr sairó dákottú duwan ókkol boiyé. Nabalek Fuwaindé sairo dákortún Eid-gáh ré gíri doré. Eid gáht mazé nomas foríbollá toyari goré. Imam sab e muuntú Eid-ór boçayi, Allahr cúkuria, farailla lá nosiyot okkól boyan goré. Yiañt mazé ar ekkán ham deki zehón manúic fura ó, cómazor icára loi farar Imam sab ókkolor lá hádiya yó tulé. Akherí cíyáñ matai Eid-ór dui rakat nomas cúru gorí foré. Een sóllukir ekkán caan dé zedeké te foorái no-faré. Gair koum e ammúk há. Eid-ór khutbahr baade akheri munajat goré. Munajat ot Allah cúkuriya adagoré, gunáttún maf saa, fara arde fura musólman ókkolórláh solamotir duwa gorí Eidór nomaz hótom goré. 

Eid-gáht tún wafesir age ar ekkán cúndor monzor dahá za. Ziyan oildé, bái ye bai ye azazi goré. Anbond manúic okkól e ek-zon ottún ar ek-zon e maf saa. Golat dóri handa-randá goré. 

Yáar baade, Eid-gáht tún nizor fuwain-súwain loi wafes ói khoborostan ót ziyarot goitto za. Khoborot mazé giyoi dé nizor adorbon ókkolor lá cúkfari handa-randa goré. Allahr tún tarár mogferotór dua magé. Tarbaade wafes górot aai maa-bab, murobobbi, bái boin okkól oré sálam goré. (Age foot dóri sálam goréde rewaj accíl. Mogor Islam dormot maná dé yian zani óré aste-aste foot dórá cómazottún háñzi giyói.) E woktó yiánot fuwaindór kúci ar ekkán daháza. Ziyían Eidii. Nizor cóñro bái-boin, bána-bani okkól oré Eid-ór hádiya dede ciz oré "Eidii" boli hou. Gura fuwaindé doñr okkól oré salam diyar zur bará. Taaké taráttún Eidii loi faribóllá. Mogor, ze salam node, te Eidii tún maarúm oizaiboi. Hoitó sailé, fuwaindór hamanir ekkán kúcir monzor. Cáyer é zuradde,

"Tok tok salam didi, Eidii loiyum zeb bóri. Sémai haibár mon no-uoza, Eidii failé dil zura."

Cáyer e Eid-ór dín gura fuwaindór dilor hálot oré zahér goijjé dé fot. 

Eid-ór fiçá-hóla

Manúic ókkol e giñyat gucthí, fúwaijja-ajjá, hátillá, murobbi okkolór górot mazé muulot óibolla zaa. Ek gór baade ek gór zai-zai muulot goré. Eid-ót honó górot zaité daawot diya no-foré. Ókkol zonollá góror duwar kúla také. Zati ouk yá bezati. Ham yian oré "bera" boli hodé éri. E októt ar ekkán monzor muúntú aiyé. Górot aiyédé gorba okkól oré kessú no-hái zaito node. Fiçá-hóla yó hába, gurá fuwain óilé Eidii yó de. Éen oilé, ruwaiñggá ókkóle Eid-ór fiçá-hóla ki goré. Eid-ór hána haasgorí mirá jinís bana. Mocúr oildé, "Álluá-Luri". Álluá-Luri hodé, háluwa arde Luri fiçá. Iin oilde addada-babdadar silsilá. Mogor Bitíc ór zobanar akhérit mazé Indiattún Sémai hoi nasta foida goijjé. Fisé-fisé Ruwaiñgá ókkole yó Álluá-Luri -r zagat Sémai re estemal gorí accé. Ajó baas zagat mazé Alluá-Luri bana. Sémai yó randé. Luri fiçá loi gusto diyó há.

"Luri firá Alluá berái feth bórai ká hailí, Añár fiçá tita miçá hoi no-faillí."

hoi mocuur cáyer or fot zuraiyé dé asé.

Eene farar záñlá, tin mua, sommonit yá Eid-gáh hañsé toitta duwan ókkol táke. Ére fuwain ókkolé kúci háñci goré. Kéla-dúla goré. Ek zagattún ar ek zagat gúra-firá gorí bera. Beil no-gólibár age-age eidii tuillá ófan duwadi goré. Ené téné Eid-ór din kúci yé fúra. 

Cántir zobanat mazé Eid-ór nomasóttún fárek oi baade Dorvecí naas loi máhfel goríbá córo accíl. Yátou raitta goríto. "Dorveci Máhfel" hodé manúic okkól (10-15 zon) gulhái tíyai ekku fúáñti gaa ré gúlhai fakkára, muummikká haiñ mari, hát lari, kéne boi nasá goittó. Gale duwa durut zikír ókkol ó goittó. Mazé yó fúl-túl loi háñzaiya kessú táito. Dákóttun Dab ó bazaitó. Arakonor bazu elakat mazé dorveci máhfél oré oinno nam loi yó dhake. E máhfel ibá Maarfótor zikír goredé éntun boni accé dé bicí furana ek kisímma torika. Cúde Eid forokot goríto dé nou, oinno-oino doñr din, kúcir din ókkolót ó goríto. Dorveci naas loi máfel goitó de iin agor mancé súwabor niyote goríto. Tará súwab boli buzíto. Mogor, iin bedaat dé yían hoifári baade aste-aste cómaz e eri difeillé. Ajó óddó, Arakanor kessú zagat mazé goré dé asé. 

Toilé, Agor zobanat lotí ehón fojjonto Ruwaingá musólmán ókkolé Mubarek Eid ór kúci ré een góri haçaitó. Eid ór kúci, fiçá-holár khúcbo fara aga-gurá sáizagoi. Buod-din fán e kúcir dhóñk mancór dilot táki zagoi. Aiyéddé bosórór Eid-ór acá monot gañritó... 

RohangKing

(14-May-2021)

**************

ေရွးစကား ေရႊအလား [၅]| က်ီးကန္းေတာင္းေမွာက္ ေနရဆဲ

ေရွးစကား ေရႊအလား (၅)

“Théñgór Konkuru, Bitíc ór Foilá gáñti Toung Bru.”

(ထဲ့ေငၚရ္ ေကာင္ကူ႐ူ၊ ဗီတီသွ်္ ဩရ္ ဖိုအီလာ ဂါးဌီ ေတာင္ဗ)

ဤ ဆို႐ိုးလကၤာသည္ ကိုလိုနီဆိုး ကြၽန္ဘဝကို  ရက္ရက္စက္စက္ခံခဲ့ရတဲ့ ျမန္မာျပည္သူျပည္သားတို႔၏ ဘဝကို  သ႐ုပ္ေဖာ္ျပေနျခင္းျဖစ္သည္။ ကိုလိုနီေခတ္အေစာပိုင္းတြင္ စပ္ဆိုခဲ့ေသာ လကၤာဟု ခန္႔မွန္းရသည္။

ဆို႐ိုး၏ တိုက္႐ိုက္အဓိပၸာယ္မွာ-

“ၿဗိတိသွ်ကိုလိုနီ နယ္ခ်ဲ႕အစိုးသည္ ေတာင္ၿပိဳ၌ စတင္ ေျခကုပ္စခန္းခ်သည္ အခ်ိန္မွစ၍ ျမန္မာျပည္သူျပည္သားတို႔၏ လြတ္လပ္ေသာ ဘဝသည္ ေျခခ်င္းတပ္ျခင္းခံခဲ့ရေလသည္။” ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ 

နယ္ခ်ဲ႕ကိုလိုနီတို႔သည္ ရခိုင္ျပည္နယ္ နယ္စပ္ေတာင္ၿပိဳကို လက္ဦးသိမ္းပိုက္ခဲ့ခ်ိန္မွ စ၍ ကြၽန္စနစ္ကို ရက္ရက္စက္စက္ခံခဲ့ရကာ ကြၽန္ဘဝသို႔ ဒိုးဒိုးေဒါက္ေဒါက္ ေရာက္သြားခဲ့ရေလသည္။ 

၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ပထမ အဂၤလိပ္ျမန္မာ က်ဳးေက်ာ္စစ္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္ႏွင့္ တနသၤာရီတို႔သည္ ကိုလိုနီ လက္ေအာက္က်ေရာက္ခဲ့ရ၏။ ရခိုင္မွ ေတာင္ၿပိဳႏွင့္ ေမာင္ေတာတို႔သည္ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ လက္ေအာက္သို႔ အဦးဆံုးက်ခဲ့သည္။ ထိုစဥ္ ကိုယ့္ျပည္ကိုယ့္ေျမႏွင့္ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေနထိုင္လာခဲ့ေသာ တိုင္းရင္းသား ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔သည္ နယ္ခ်ဲ႕ကိုလိုနီတို႔၏ ဖိႏိွပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္မႈကို အေစာဆံုးႏွင့္ အခါးသီးဆံုး ခံခဲ့ရေလသည္။

႐ိုဟင္ဂ်ာလူမ်ဳိးစုသည္ ဗမာျပည္တြင္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးစု အားလံုးထက္ အေစာဆံုး က်ီးကန္းေတာင္းေမွာက္ ေနခဲ့ရသည့္အျပင္ ကံအားေလ်ာ္စြာ ယေန႔အခ်ိန္အထိ ႏိွပ္စက္မႈ တြင္းနက္ထဲမွာပင္ က်န္ရိွေနဆဲျဖစ္ေလသည္။ 

ထိုဘဝေမွာင္ကို မွတ္တမ္းတင္သည့္အေနႏွင့္ ႐ိုဟင္ဂ်ာစာဆိုသည္ ဤလကၤာျဖင့္ မွတ္တမ္း ညည္းညဴခဲ့ေလသည္။ 

လူထုဝဏၰ(႐ိုဟင္ေလး)

19-10-19

Ref. ဆင့္ျပန္သူ- Mayyu Ali

ေဝါဟာရအဖြင့္

Théñgór    = ေျခေထာက္၏
Konkuru    = ေျခခ်င္း
Bitíc ór       = ၿဗိတိသွ်တို႔ရဲ႕
Foilá gáñti = ပထမဦးဆံုး စခန္း
Toung Bru  = ေတာင္ၿပိဳ

ေရွးစကား ေရႊအလား (၇)

 ေရွးစကား ေရႊအလား (၇)

"Againna ka guijja 

darram ka zat toul no gorjja

Cángbeñgya la cóñggi khattai

Avaya ré di córai."

- Old Rohingya Poetry/ Osin Cáyer

ဒီေရွးလကၤာဟာ ႐ိုဟင္ဂ်ာ့႐ိုးရာပံုျပင္ တစ္ပုဒ္တြင္ ေတြ႕ရိွရတာျဖစ္ပါတယ္။ သက္ႀကီးတစ္ဦးက ေျပာျပရာမွ ေရးမွတ္ထားတာျဖစ္တယ္။ ဒီလကၤာကို တခ်ဳိ႕သက္ႀကီးေတြက ပေယာဂဆရာေတြ နတ္ကပြဲမွာ သံုးေလ့ရိွတဲ့ ဂါထာတစ္ပုဒ္ ျဖစ္တယ္လို႔လဲ ဆိုပါတယ္။ လကၤာအသံုးအႏႈန္းက ေခတ္တစ္ခုႏွစ္ခုေလာက္ အရင္က အသံုးအႏႈန္းလို႔ ခန္႔မွန္းရတယ္။ ယခုေခတ္ ႐ိုစကားနဲ႔ နဲနဲ ကြာျခားေနေတာ့ ဘာသာျပန္ရ႐ႈပ္ေပြသြားတယ္။ ဖတ္႐ံုၾကား႐ံုနဲ႔ နားမလည္ႏိုင္ဘူး။ 

ဒါေပမဲ့ ဒီလကၤာကို ေသေသခ်ာခ်ာ မခြၽတ္မယြင္း ေစ့စပ္စိစစ္ဖတ္ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ သမိုင္းျဖစ္ရပ္မွန္တစ္ခု ကင္းေအာင္းေနေၾကာင့္ ေတြ႕ရမွာ ျဖစ္တယ္။ သမိုင္းျဖစ္ရပ္တစ္ခု ပံုျပင္ထဲ ဘယ္ပံုဘယ္နည္း ေရာက္လာသလဲ ေမးခြန္းကို ေျဖဖို႔ေတာ့ ခက္ပါတယ္။ ေတးသီခ်င္း အပိုင္းအစ တစ္ခုကို ပံုျပင္ဆရာက ေကာက္ႏုတ္ထည့္သြင္းထားတာလို႔ မွန္းဆႏိုင္ပါတယ္။ 

ယခုလကၤာရဲ႕ အဓိပၸာယ္က "အညာႏွင့္ အရင္း၊ လူမ်ဳိးႏွင့္ ဘာသာ မခ်ိန္တြယ္ဘဲ၊ ခ်င္းျပန္ ႏွင့္ လက္တြဲညီၫြတ္ကာ

အင္းဝသားေတြကို ႏွင္ထုတ္ၾကမယ္။ " ဟု အားေပးတိုက္တြန္းေနပံု ဖြဲ႕ဆိုထားပါတယ္။ ပုဒ္ခ်င္း အဓိပၸာယ္ကို ေလ့လာၾကည့္တဲ့ခါ "Againna" ဆိုတာ aga အညာ ဒါမွမဟုတ္ ထိပ္ဖ်ားလို႔ အဓိပၸာယ္ရတယ္။  "Guijja" က်ေတာ့ အရင္း ဒါမွမဟုတ္ ပင္စည္ လို႔ အဓိပၸာယ္ရတယ္။ ပုဒ္ႏွစ္ခု ၾကားက ka ဆိုတဲ့အသံုးက ယေန႔ေခတ္မွာ ရွားပါးတယ္။ ယေန႔ေခတ္ ေဝါဟာရနဲ႔ အစားထိုး ေျပာရရင္ arde / ar. ႏွင့္ အဓိပၸာယ္ထြက္တဲ့ အေမးသေဘာေဆာင္ စကားဆက္ျဖစ္တယ္။ "Darram" က်ေတာ့ dórmo ဘာသာ၊ zat လူမ်ဳိး၊ အမ်ဳိးအစား လို႔ ဆိုလိုတယ္။ toul က်ေတာ့ အေလးခ်ိန္တြယ္သည္။ no gorjja က no gorí ျဖစ္တယ္။ toul ႀကိယာကို အျငင္းသေဘာေဆာင္ဖို႔ သံုးႏႈန္းထားတာျဖစ္တယ္။ ဒါဆို မခ်ိန္တြယ္ဘဲ ေပါ့။ ဒီအပိုဒ္ရဲ႕ ဆိုလိုရင္းက အရင္း၊ အဖ်ား ဆိုတာက "အညာႏွင့္ ၿမိဳ႕၊ လူမ်ဳိး၊ ဘာသာ မခြဲျခားဘဲ (မခ်ိန္တြယ္ဘဲ)" လို႔ ျဖစ္တယ္။ 

"Cángbeñgya" ဆိုတာ လူနာမည္ ဒါမွမဟုတ္ ေနရာေဒသတစ္ခုတြင္ ေနထိုင္သူ ျဖစ္တယ္။ ဘာေၾကာင့္ဆိုေတာ့ ႐ိုဘာသာစကားမွာ ya ပစၥည္းဟာ လူနာမည္ရဲ႕ ေနာက္မွာ ရင္းႏီွးတဲ့သေဘာနဲ႔ ထည့္ေခၚေလ့ရိွတယ္။ ဥပမာ- Maung Phyu ကို Maung Phyujjya ၊ halu ကို halaya စသည္ျဖင့္ သံုးႏႈန္းေလ့ရိွတာေပါ့။  ဒါ့အျပင္ ေနရာေဒသ တစ္ခုခုတြင္ေနထိုင္သူကိုလည္း  ya (-သား) လို႔ သံုးၾကတယ္။ ဥပမာ- သံတြဲကို Sanda ၊ သံတြဲသားကို Sandaya လို႔ ေခၚၾကတယ္။ ေနာက္က အပိုဒ္ကို ဖတ္ၾကည့္တဲ့ခါ ဒီပုဒ္ဟာ လူ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ရဲ႕ နာမည္ျဖစ္ေၾကာင္း သိသာတယ္။ la က loi အတူ၊ Cóñggi khattai က စည္းလံုးညီၫႊတ္ျခင္း လို႔ အဓိပၸာယ္ထြက္တဲ့ ေပါရဏာစကားလံုးျဖစ္တယ္။ coñggi နဲ႔ khattai အဓိပၸာယ္ခ်င္းတူပါတယ္။ ပုဒ္ကြဲ အနက္တူေပါ့။ စည္းလံုးမယ္၊ ေပါင္းမယ္၊ ေသြးစည္းမယ္ ဆိုတာက လူနဲ႔ပဲ ျဖစ္မယ္ေလ။ ဒါဆို ခ်င္းဘန္ ဒါမွမဟုတ္ ခ်င္းျပန္ ဆိုတဲ့ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ရဲ႕ နာမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွားေစတယ္။ ဒီေၾကာင္းမွာ ဆိုလိုတာက "ခ်င္းျပန္ ဆိုတဲ့ ေခါင္းေဆာင္နဲ႔ လက္တြဲ ေသြးစည္း ၿပီးေတာ့"လို႔ ျဖစ္တယ္။ 

ေနာက္ဆံုးအပိုဒ္က လကၤာတစ္ပိုဒ္လံုးရဲ႕ အသက္ပဲ။ Avaya ဆိုတာ Ava ဆိုတဲ့ေဒသမွာ ေနထိုင္သူ ျဖစ္တယ္။ Ava က အင္းဝၿမိဳ႕ကို ေခၚေဝၚခဲ့တဲ့ နာမည္ျဖစ္တယ္။ avaya ဆိုေတာ့ အင္းဝသား ေပါ့။ ဒါေပမဲ့ ဒီေနရာမွာ အင္းဝၿမိဳ႕မွာ ေနထိုင္တဲ့သူ သက္သက္ကို ဆိုလိုတာမဟုတ္ဘူး။ ေရွးအခါက ဗမာလူမ်ဳိးေတြကို ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြက avaya လို႔ ေခၚတာျဖစ္တယ္။ ဒီအသံုးအႏႈန္းဟာ ကိုလိုနီေခတ္ေရာက္ေတာ့ တေျဖးေျဖး ေပ်ာက္ကြယ္သြားၿပီး ေဗာရ္မာယာလို႔ အစားထိုး ေခၚေဝၚလာတာျဖစ္ပါတယ္။  ré က်ေတာ့ ဝိဘတ္ 'ကို' ျဖစ္တယ္။  "di córai" က córai di ျဖစ္တယ္။ ႏွင္ထုတ္ၾကမယ္/စို႔ လို႔ အနက္ထြက္ပါတယ္။ ဒါဆို ဒီတစ္ေၾကာင္းလံုးရဲ႕အနက္က "ဗမာေတြကို ႏွင္ထုတ္မယ္/စို႔" လို႔ ဆိုလိုတာျဖစ္တယ္။ 

ဒီေတာ့ တစ္ခုလံုးရဲ႕အနက္ကေတာ့ " အညာသား၊ ၿမိဳ႕သား၊ လူမ်ဳိး၊ ဘာသာ မခြဲျခားဘဲ ခ်င္းျပန္ နဲ႔ ပူးေပါင္းေသြးစည္းကာ ဗမာေတြကို ႏွင္ထုတ္ၾကမယ္" လို႔ ဆိုလိုတာပါ။ 

ဒီလကၤာဟာ ခ်င္းျပန္ဆိုတဲ့ သူက ဗမာေတြကို ႏွင္ထုတ္ဖို႔ ႐ုန္းေနတဲ့ေခတ္မွာ ေပၚေပါက္ခဲ့ေၾကာင္း ဒိြဟသံသယမရိွ ထင္ရွားေစပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ခ်င္းျပန္ ဆိုတာ ဘယ္သူလဲ ဘယ္ကလဲ။ ဗမာေတြကို ဘယ္ကေန ႏွင္ထုတ္ဖို႔ ႀကိဳးစားခဲ့တာလဲ။ ဒီလိုျဖစ္ရပ္ တကယ့္ ျဖစ္ခဲ့ဖူးတာလား။ ဒါမွမဟုတ္ ပံုျပင္တဲ့လား။ ဒီေမးခြန္းေတြကို အေျဖရွာဖို႔ ခရီးစခဲ့ေတာ့ မိမိနဲ႔ အနီးအနားမွာ လက္လွမ္းမီတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြဆီ  စံုစမ္းၾကည့္တယ္။ အႀကီးတန္းစား သမိုင္းဆရာႀကီးေတြေတာ့ မဟုတ္ဘူးေနာ္။ ရာဇဝင္သမိုင္းသိ ေလးစားရတဲ့ ဝါရင့္ပုဂၢိဳလ္ေတြပါ။ သူတို႔နဲ႔ ခ်င္းျပန္ အေၾကာင္း ေမးၾကည့္ေတာ့ "ဟုတ္တယ္… အာရ္ကန္ျပည္ကို ဗမာဘုရင္ ဘိုးေတာ္ေမာင္ဝိုင္းက ၁၇၈၄ ခုတြင္ က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ၿပီးတဲ့ေနာက္ပိုင္း ခ်င္းျပန္ (ခ်င္းပ်ံ) နာမည္နဲ႔ ရဲစြမ္းရဲေခါင္ ေတာ္လွန္ေရးသမား တစ္ေယာက္ ေပၚေပါက္ခဲ့တယ္။ သူဟာ မယူေဒသကေန လက္နက္စြဲကိုင္ၿပီးေတာ့ နယ္ခ်ဲ႕ဗမာတပ္ေတြကို ေတာ္လွန္ခဲ့တာျဖစ္တယ္။ အိႏၵိယဖက္ (ယေန႔ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္) မွာလည္း ခိုလံႈခဲ့တယ္။ ကုမၸဏီက သူ႕ကို ေထာက္ခံၿပီးေတာ့ အကူညီေတြလည္း ေပးခဲ့တယ္လို႔ ဆိုတယ္။" စသည္ျဖင့္ ေျပာျပတာကို ၾကားရေတာ့ ဝမ္းသာမဆံုးျဖစ္ရခဲ့တယ္။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္အေၾကာင္းနဲ႔ လကၤာတစ္ခုလံုးရဲ႕ ဆိုလိုရင္း၊ ကာလေဒသေနာက္ခံေတြကို ကြက္ကြက္ကြင္းကြင္း ေပၚလြင္သြားၿပီ။ ဒီလကၤာဟာ ပံုျပင္ထဲက လြမ္းခန္း ညည္းေနတဲ့ လကၤာမဟုတ္ဘူး။ တကယ့္ျဖစ္ရပ္မွန္ သမိုင္းတစ္ခုကို မွတ္တမ္းတင္ ဖြဲ႕ထားေၾကာင္း ေသခ်ာသြားေလတယ္။ 

ဒီေတာ့ အာရ္ကန္ျပည္ကို ဘိုးေတာ္ဘုရင္က က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ အာရ္ကန္ျပည္သူျပည္သားေတြကလည္း သူ႕ကြၽန္မခံလိုတဲ့ စိတ္ဓာတ္နဲ႔ နယ္ခ်ဲ႕ကို လက္နက္စြဲကို ေတာ္လွန္ခဲ့ၾကတယ္။ အဲ့ဒီလို ေတာ္လွန္ခဲ့ၾကတဲ့ခါ ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြလည္း မိမိတို႔ ထီး၊ စည္၊ နန္း ဆံုး႐ွံဴးခံရတာကို လက္ပိတ္ၾကည့္မေနဘဲ ရခိုင္ညီေနာင္ေတြနဲ႔ အတူတကြ ရြပ္ရြပ္ခြၽံခြၽံ ပါဝင္ခဲ့ေၾကာင္း ဒီလကၤာက သက္ေသခံေနပါတယ္။ 

႐ိုေတြက ဘယ္အတိုင္းအတာအထိ ပူးေပါင္းတိုက္ပြဲဝင္ခဲ့တာလဲ။ ႐ိုေတြဖက္က ဦးေဆာင္ခဲ့သူက ဘယ္သူလဲ။ စတဲ့ဟာေတြ တိတိက်က် အခိုင္အမာ ေျပာဆိုဖို႔ ခက္ပါတယ္။ ေက်ာသား၊ ရင္သားမခြဲျခားဘဲ အဟုတ္သည္အဟုတ္၊ အမွန္သည္အမွန္ ရိွရမယ္လို႔ စိတ္ဓာတ္ျဖဴစင္စြာ ထားရိွၿပီး သုေတသန ျပဳဖို႔လိုအပ္ပါမယ္။ ဒါမွသာလွ်င္ သမိုင္းမွန္ ေဖာ္ထုတ္ျဖစ္မွာပါ။ ဒီေနရာမွာ က်ေနာ္ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ့တာက ေရွးေခတ္ေတးလကၤာတစ္ပိုဒ္ရဲ႕ ဖြင့္ဆိုခ်က္သက္သက္ျဖစ္ပါတယ္။ ႐ိုစာေပ သုေတသန အေသးအမႊားသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ရာဇဝင္သမိုင္းကို သုေတသနျပဳျခင္းမဟုတ္ေၾကာင္း သိေစအပ္ပါတယ္။ 

(႐ိုဟင္ေလး)

April 26, 2019.

Ref:  ဆင့္ျပန္သူ- Ayub Alom (62)

Grat chang

ရိုဟင်ဂျာ ဘယ်ကစလဲ၊ မြန်မာနိုင်ငံဘယ်လိုစသလဲ?

ရိုဟင်ဂျာ ဘယ်ကစလဲ၊ မြန်မာနိုင်ငံဘယ်လိုစသလဲ?

— အန်ကယ် Patrick Tan

            အင်္ဂလိပ်တွေက အဲ့ဒီဒေသမှာ သူ့ထက်အရင် အခြေလာချတဲ့ အာရဗ်တွေက အကျပ်တောင်ကို အစွဲပြုလို့ အက္ကယဗ် Akyab လို့ ခေါ်ဆိုခဲ့တဲ့မြို့ကို သူတို့ကလည်း အက္ကယဗ်လို့ ဆက်ခေါ်လေတော့ နံမည်အမှန်က ငါတို့ရခိုင်ဘာသာစကားအရ စိုက်တွေ ကွ… စိုက်တွေ… စိုက်တွေ လို့ခေါ် ဆိုပြီး တောင်းဆိုလို့ Sittwe စစ်တွေလို့ ပြင်ပေးခဲ့ရတယ်။

အာရဗ်တွေက အဲ့ဒီဒေသခံတွေကို အာရကန် (စစ်ဘီလူး)လို့ မှည့်ခဲ့ရာဘီလူးဆိုတဲ့အနွတ်သညာကိုမကြိုက်သလို အာရဗျီစကား အာယက် (သေရည်) ဒါကြောင့် အရကန်ကို Ambiguity သဘောနဲ့ (ရ-R) သံအစား (ယ-Y) သံ သုံးပြီး အာရကန်လို့မခေါ်ဘဲ အာယကန် အရက်သမားလို့ နှိမ့်ချခေါ်ဆိုတာမကြိုက်တာကြောင့် ငါတို့ အာရကန်မဟုတ်ဘူး။။ ရခိုင် Rakhine ကွလို့ ပြင်ပေးခိုင်းတော့လည်း ပြင်ခေါ်ပေးခဲ့ကြရတာပဲ။

အင်္ဂလိပ်က မော်လ်မိန်း လို့ခေါ်တွင်ခဲ့တဲ့မြို့ကို မော်လမြိုင်၊ ပရုမ်း Prome လို့ခေါ်တဲ့မြို့ကို ပြည် (ပြေ) လို့ မွန်အသံထွက်အမှန်အတိုင်းပြင်ပေးခဲ့ရသလို၊ အာရဗ်တွေအမည်မှည့်ခဲ့တဲ့ မာသားဘဲန်(မာတာဘန်)ကို မုတ္တမ၊ ဆီရီယမ်ကို သံလျှင်၊ မားကွီးကို မြိတ်(ဘိတ်)၊ဘာဆီးန် Bassein ကို ပုသိမ်လို့ မွန်အသံထွက်အမှန်အတိုင်း ပြင်ပေးခဲ့ရတယ်။

ဒါကြောင့် အင်္ဂလိပ်က အာရကန်မူစလင်မ်လို့ မှတ်တမ်း အသွင်းခံရသူ မေယုဒေသသားတွေက (အစ္စလမ်ဘာသာဝင်တိုင်းဟာ သူတို့ကိုမူစလင် မွတ်စ်လင်မ်လို့ အနွတ်သညာ ခေါ်ဆိုမှုတိုင်းအား ကြည်ဖြူစွာ လက္ခံကြပါတယ်)

ငါတို့ ဘာသာစကား အသံထွက်အမှန်အရ "ရိုဟင်ဂျာ" လို့ခေါ်ဆိုတယ် ဆိုတာကျတော့မှ ဘယ့်နှယ် လက်မခံ။ ဟင့်အင်း… ဟင့်အင်း ဘင်္ဂါလီပါပဲလို့ အကြောက်အကန်ဖျင်ကုန်းငြင်းပြီး ရိုင်းစိုင်းတဲ့စိတ်ဓာတ်တွေပြကြတာတုန်း။

ဥပမာ မြန်မာနိုင်ငံက ချင်းတွေ ပထမဆုံးအလုံးအရင်းနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုတာ မကြားဖူးတဲ့ နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်တစ်ခုမှာ အခြေချခဲ့ကြတယ်။ သူတို့က သူတို့ရွှေ့ပြောင်းလာတဲ့မူလဒေသ မြန်မာမြေပုံကို လက်ထောက်ပြထားခဲ့တယ်။

ဒီတော့ ထိုအစိုးရက အဲ့ဒီနိုင်ငံလာတဲ့လူမှန်သမျှ "ချင်း" တွေ ဖြစ်တယ်လို့ ယူဆထားမယ်။

ခင်ဗျားတို့ ပြည်မက ဗမာလူမျိုးအချို့ကလည်း ထိုနိုင်ငံမှာ အနေအစားချောင်လို့ ပြေးဝင်ခိုလှုံကြစဉ် ထိုအစိုးရက ဟေ့ မင်းဟာ အဲ့ဒီတိုင်းပြည်ကလာရင် သောက်စကားမများနဲ့ ဗမာတွေ မြန်မာတွေလာမလုပ်နဲ့ ချင်းလူမျိုးပဲ လို့သာဆိုရင် ခင်ဗျားတို့ ဘယ်လိုခံစားရမလဲ။

ပြောကြစမ်းဗျာ။ ဒါ ကျနော် ခြုံယူဆင်ချင်သဘောတရားအရ စဉ်းစားကြည့်တာပါ။ ဥပမာ ပြောတာပါ။ ဘာဗဟုသုတမျှမရှိတဲ့ နွားခြေရာခွက်ထဲကဖားသူငယ် ဗမာလူမျိုး နလဗိန်းတွေ လူ့အဆင့်မီမီနဲ့ တွေးကြည့်စမ်းပါဗျာ။

ထပ်ပြောပါဦးမယ်။

လူတစ်ဦး သူ့ရဲ့အသိမ်းခံရသောမြေကို ပြန်တောင်းမယ်ဆိုလျှင် မြေပုံနှင့်တကွ သူ့ရဲ့ပိုင်နက်မြေကိုအတိအကျ တောင်းဆို ရယူနိုင်ရမယ်။

မြန်မာပဒေသရာဇ်နောက်ဆုံးမင်းဆက် ကုန်းဘောင်ရွာသားတွေမှာမြန်မာပြည်ဆိုတဲ့မြေပုံ ရှိကို မရှိခဲ့သလို သူတို့ပိုင်နက် ဘယ်ကနေဘယ်အထိ၊ ဘယ်လောက်အတိုင်းအတာ ကျယ်ဝန်း ပိုင်ဆိုင်မှန်းကို မသိခဲ့တာပါ။

အလွန်ခေတ်မီခဲ့တဲ့ ကုန်းဘောင်မင်းဆက်ရဲ့ ဘိတ်အရှေ့ (The second last)ဘုရင် မင်းတုန်းမင်းတောင် သူတည်တဲ့ မန္တလေးမြေပုံပဲရှိခဲ့တယ်၊ ဒါပေမယ့် Original မှတ်တမ်း ထိမ်းသိမ်းမထားခဲ့ဘူး။ ဧရာဝတီမြစ်တောင် ဘယ်နားက စ မှန်းမသိခဲ့ကြတဲ့ လူမျိုးတွေပါ။

နေမဝင်ပြည့်ရှင်အင်္ဂလိပ်တို့ အိန္ဒိယအင်ပါယာကိုသိမ်းပြီးနောက်ယင်းနှင့် ထိစပ်နေသော မြန်မာပြည်ကို သုံးကြိမ်စစ်ခင်းလို့ သိမ်းပိုက်ခဲ့တယ်။ ၁၈၂၄-၂၆၊ ၁၈၅၂-၅၃၊ ၁၈၈၅ အပြီးမှာ မြန်မာတစ်နိုင်လုံးကိုသိမ်းပြီး အိန္ဒိယအင်ပါယာအောက်ထည့်သွင်းကာ အိန္ဒိယဘုရင်ခံချုပ်က အိန္ဒိယအင်ပါယာရဲ့ပြည်နယ်တစ်ခုအဖြစ် မြန်မာဝန်ရှင်တော်မင်းခန့်ကာ အုပ်ချုပ်ခဲ့တယ်။ အိန္ဒိယငွေကြေးသုံးစွဲခဲ့တယ်။ (ရူပီး သုံးရပါတယ်) အိန္ဒိယဥပဒေလိုက်နာရပါတယ်။ တက္ကသိုလ်တောင် အိန္ဒိယ အနောက်ဘင်္ဂလားပြည်နယ် ကာလကတ်တား တက်ကသိုလျ သွားတက်ရပါတယ်။

၁၉၁၇ မွန်တေဂူး ချမ်းစဖို့ဒ် ကော်မရှင်ရဲ့ အစီရင်ခံစာအရ အိန္ဒိယအင်ပိုင်ယာ မြန်မာပြည်နယ်ကို မြန်မာနိုင်ငံအဖြစ်သီးသန့်ခွဲထုတ်ဖို့ မြန်မာမြေပုံကို မွန်တေဂူး နဲ့ ချမ်းစဖို့ဒ် တို့ဦးစီးတဲ့ ကော်မရှင်က ရေးဆွဲပါတယ်။

ဗမာဘုရင်မသိခဲ့တဲ့ရဝမ်ဒေသကို မြန်မာပြည်ထဲအများစုထည့်ကာ ကချင်လို့ သတ်မှတ်ပါတယ်။

ရဝမ်ဒေသအနည်းငယ် တရုတ်ပြည်ထဲကျန်ခဲ့ပါတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံက သူ့နိုင်ငံသားများအဖြစ် နိုင်ငံသားအခွင့်အရေး တန်းတူပေးထားပါတယ်။

ဗမာဘုရင်မကြားဘူးတဲ့မီဇိုရမ်ဒေသကို မြန်မာပြည်ထဲ တစ်ဝက်ထည့်ကာ ချင်းလို့သတ်မှတ်ပါတယ်၊ ကျန်တစ်ဝက်ကို အိန္ဒိယမြေပုံထဲထည့်ပါတယ်။ အိန္ဒိယက မီဇိုရမ်းပြည်နယ်ကို သူ့ပိုင်နက်အဖြစ် ဖက်ဒရယ်ဥပဒေအရ ပြည်နယ်အခွင့်အရေး အပြည့်အဝပေးထားပါတယ်။

ဗမာဘုရင် မသိခဲ့တဲ့ ကော်သူလေးဒေသကို ကရင်ဟုဆိုကာ မြန်မာမြေပုံထဲထည့်ပါတယ်။

ဗမာဘုရင် မကြားဘူးခဲ့သော ကရင်နီဒေသကို ကယားဟုဆိုကာ မြန်မာပြည်ထဲ ထည့်ပါတယ်။

ဗမာဘုရင်ရဲ့စစ်မက်ဖက်ပြိုင် အာရကန်ကမ်းမြောင်ကို (အာရက္ခ = စစ်ဘီလူးများ) မြန်မာမြေပုံထဲ အပြီးတွဲကာ ရခိုင်ဟုသတ်မှတ်ပါတယ်။အဲ့ဒီမှာ ပြသနာက လာပါပြီ။

အာရကန်ဒေသကို မြန်မာမြေပုံထဲထည့်သောအခါ အာရကန်နဲ့ မီဇိုရမ်အကြားရှိ အာရကန်ဘုရင့်လက်အောက်ကျလိုက်၊ အိန္ဒိယလက်အောက်ခံ အာသံဘုရင့်လက်အောက်ကျလိုက်၊ ဘယ်သူပိုင်မှန်းမသိ၊ အင်္ဂလိပ်အစိုးရမင်းအုပ်ချုပ်နေသော ဗမာရှင်ဘုရင် မမြင်ဘူး မကြားဘူးသော ရေမြေအလွန်ကောင်းသော မေယုဒေသကို အာရကန်မြေပုံထဲ ထည့်ထားပါတယ်။

ဗြိတိသျှအစိုးရက အိန္ဒိယအင်ပိုင်ယာ မြန်မာပြည်နယ်မှာ ၁၉၂၀ ခွဲရေးတွဲရေး ဆန္ဒခံယူပြီး ခွဲရေးပဲနိုင်နိုင် တွဲရေးပဲနိုင်နိုင် ငါသာသခင် ငါခွဲတယ်ကွာဟုဆိုကာ၊ မွန်တေဂူး ချမ်းစဖို့ဒ် ရေးဆွဲခဲ့သော မြေပုံအတိုင်း မြန်မာပြည်အဖြစ်ပြဌာန်းကာ သီသန့်ငွေကြေး (ကျပ်၊ မူး၊ မတ်၊ ပဲ၊ ပြား) ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံသီးသန့်ဥပဒေနဲ့ (ရာဇဝတ်နဲ့ တရားမ ဥပဒေတို့ကတော့ အိန္ဒိယအတိုင်းပါပဲ) ရန်ကုန်ကို မြို့တော်အဖြစ်သတ်မှတ်ကာ မြန်မာပြည်အဖြစ်အုပ်ချုပ်ပါတယ်။

ဗြိတိသျှအစိုးရရဲ့ ဒေသဆိုင်ရာအရာရှိများ မြို့တော်ရန်ကုန်ရှိ ရုံးချုပ်များသို့ ကူးလူးဆက်သွယ်နိုင်ရေးအတွက် လမ်းပန်း ကြေးနန်း ဆက်သွယ်ရေးများ ဆောင်ရွက်ပေးသဖြင့် ဒေသအသီးက ဪ ငါတို့ဟာဒမြန်မာပြည်ထဲမှာ၊ မြို့တော်ကတော့ ရန်ကုန်၊ မြန်မာပြည်သားအဖြစ် မြန်ပြည်တလွှားလွတ်လပ်စွာ နေထိုင်သွားလာ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားခွင့်ရှိသည်လို့ လက္ခံယုံကြည်ထားလိုက်ကြတယ်။

၁၉၄၇ သခင်အောင်ဆန်းက တစ်နှစ်အတွင်းလွတ်လပ်ရေးပေးဟုကြွေးကျော်ကာ ဗြိတိသျှအစိုးရထံမှ အရေးဆိုသောအခါ ဗြိတိသျှနန်းရင်းဝန်အက်တလီက ထိုဒေသ ထိုဒေသတို့သည် ငါတို့ဖာသာ သိမ်းယူခဲ့သော ဒေသများသာဖြစ်သည်၊ ဗမာဘုရင်မပိုင်ခဲ့၊ ဗမာဘုရင်ကိုအနိုင်ရလို့ သိမ်းပိုက်ထားသောဒေသတွေမဟုတ်၊ ထိုမြေပုံအတိုင်းလွတ်လပ်ရေးလိုချင်လျှင် ထိုဒေသများခေါင်းဆောင်များရဲ့ သဘောတူညီချက်ပါမှ Union of Burma မြန်မာ(ပြည်ထောင်စု)အဖြစ်လွတ်လပ်ရေးပေးနိုင်မည်ဆိုလေသည်။

သို့ဖြင့် သခင်အောင်ဆန်းက ပြည်ထောင်စုဖြစ်ရေး စည်းရုံးခဲ့ရာအသွားအလာအဆက်အသွယ်ကလည်း အဆင်ပြေသည့်အတွက် ရန်ကုန်တွင်အခြေတကျဖြစ်ကာ ဗမာအလားဖြစ်ကာ ဗမာများနှင့် ထိုးအတူပေါင်ဖက် အင်္ဂလိပ်ကိုတော်လှန်နေကြသော အာရကန် ခေါင်းဆောင်များ၊ မွန်ခေါင်းဆောင်များက စည်းရုံးရမခက်ဘဲ ကချင်၊ ကရင်၊ ကရင်နီ၊ ချင်၊း ရှမ်းများက ပြည်မနှင့်ပူးပေါင်းရန် အကြောက်အကန်ငြင်းဆန်ကြလေ၏။

ထို အာရကန်ခေါင်းဆောင်များထဲတွင် အင်္ဂလိပ်က အာရကန်မူစလင်မ်ဟု စာရင်းသွင်းထားသော မေယုဒေသခေါင်းဆောင်များလည်း ပါခဲ့ကြသည်။

ထိုသို့ ဗမာကိုမယုံကြည်ကြသော တိုင်းရင်းသားများကို (တိုင်းဒေသ မူရင်း ဒေသသားများကို သံခိပ်လုပ်လိုက်ရာမှ တိုင်းရင်းသား ဆိုသောစကား ဖြစ်ပေါ်လာသည်) စည်းရုံးရန်လက်လျှော့ပြီဖြစ်သော သခင်အောင်ဆန်းက ရသမျှမြေနှင့် လွတ်လပ်ရေးရယူရန် ဆုံးဖြတ်သော်လည်း သခင်အောင်ဆန်း၏နိုင်ငံရေးအကြံပေး ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားသမဂ္ဂ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက် မူစလင်ကယ်လားကြီးဦးဖေခင်က သူကြိုးစားဖြောင့်ဖြကြည့်ဦးမည်ဆိုကာ မအိပ်မနေ ဆွေးနွေးရင်း အောင်မြင်သွားသည့်အတွက် ထိုခေါင်းဆောင်များလက်ခံသည့် ဖက်ဒရယ်မူကို ရေးဆွဲနိုင်ခဲ့ကာ ၁၉၄၇ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၂ မှာ ပင်လုံစာချုပ်ကို အောင်အောင်မြင်မြင် ချုပ်ဆိုနိုင်ခဲ့ကြလေသည်။

ထို့နောက် ယခုလက်ခံထားသည့် မြန်မာ့မြေပုံဒေသအသီးသီးမှ (မူလမြေပုံကနေ တရုတ်ကိုပေးလိုက်ရတဲ့ ဒေသလေးတော့ အခု မရှိလေတော့ပြီ၊ သိလိုလျှင် ကျနော့ Post အဟောင်း ပြန်ရှာဖတ်ပါလေ)

လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်များ ရွေးကောက်ခေါ်ယူကာ တိုင်းကျိုးပြည်ပြုလွှတ်တော်ကျင်းပပြီး တိုင်းပြည်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ရေးဆွဲခဲ့ကြလေ၏။ (၁၉၄၇ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ)

ထို သခင်အောင်ဆန်း သဘာပတိလုပ်တဲ့ တိုင်းပြုပြည်ပြုလွှတ်တော်အမတ်များထဲ မေယုခရိုင်မှ အာရကန်မူစလင်အမတ်များ မြန်မာပြည်မမှ မြန်မာမူစလင်အမတ်များ မည်မျှပါဝင်ခဲ့သည်ကိုသိလိုလျှင် ဗြိတိသျှတော်ဝင်စာကြည့်တိုက်မှ သမိုင်းမှန်မှတ်တမ်းများကို Online မှ ရှာဖွေကြည့်လေကုန်။

နေဝင်းသမိုင်းလိမ်နှင့်ငြားကြသူများ၊ သိန်းစိန်သမိုင်းလိမ်နှင့် ဘမ်းဗူးအထည့်ခံရသူများ သို့မှသာ အမှန်သိကြပေမည်။

ထို အာရကန်မူစလင်များ၏မြေကိုတော့ မြန်မာ့မြေလုပ်ပြီး ထို "တိုင်း"ဒေသ မူ"ရင်း" ဒေသ"သား" အာရကန်မူစလင်မ်များကိုတော့ မင်းတို့ဟာ မြန်မာမဟုတ်ဘူး၊ ခိုးဝင်ဘင်္ဂါလီကွဆိုပြီး သူတို့ပိုင်ဒေသကနေ မောင်းထုတ်၊ ရှင်းပြစ် သတ်ပြစ်တာ လူကျင့်လူကြံကော ဟုတ်ပါရဲ့လား။

သူတို့ကို အင်္ဂလိပ်က အာရကန်မူစလင်လို့ မှတ်တမ်းထားပေမယ့် သူတို့ကိုသူတို့ သူတို့ဘာသာစကားအရ "ရိုဟင်ဂျာ" လို့ ခေါ်ဝေါ်တယ်ဆိုတာ လူမှန်ရင် လက်ခံပေးရမယ်လေ။ မုန်းဝန်းတရုတ်ကို မုန်းဝန်းဗမာလို့တောင်လက်ခံထားတာပဲ။

ကမ္ဘာ့ထင်ရှားတဲ့ ဥပမာပြရရင် ဂျာမဏီနဲ့ ပြင်သစ်နယ်စပ်မှာ အဲ့ဒီအချိန်က ကမ္ဘာမှာအရေးအကြီးဆုံးစွမ်းအင်ဖြစ်တဲ့ ကျောက်မီးသွေးပေါကြွယ်ဝချမ်းသာသော ဇားလန်း ဆိုတဲ့ ပရူးရှား(ဂျာမန်)ပိုင် ဒေသသေးသေးလေးရှိတယ်။ ပြင်သစ်တွေကော ဂျာမန်တွေကော သူတို့စကားသူတို့ပြောပြီး အတူနေထိုင်တယ်။

ပြင်သစ်ကလည်း သူပိုင်တယ်ဆိုပြီးသိမ်းတယ်။ အဲ့ဒီသေမှာရှိသမျှ လူသားအားလုံးကို ပြင်သစ်နိုင်ငံသားအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုတယ်။

ဂျာမဏီက ငါပိုင်တဲ့မြေဆိုပြီး ပြန်တောင်းတော့ ကမ္ဘာ့တရားရုံးတွေရောက် တရားတပေါင်တွေဖြစ်နဲ့ နောက်ကျတော့ ပြင်သစ်က စာချုပ်စာတန်းနဲ့ ဂျာမဏီကို အပြီးပြန်ပေးခဲ့ရတယ်။

ဂျာမဏီနိုင်ငံက အဲ့ဒီဒေသတွင်းရှိပြည်သူအားလုံးကို ဂျာမန်နိုင်ငံသားအဖြစ်ပြန်လည် အသိအမှတ်ပြုခဲ့တယ်။ အချို့တွေ နှစ်နိုင်ငံသားခံယူကာ Passport နှစ်ခုကိုင်ထားကြတာမျိုးဆက် သုံးဆက်ရှိကြပြီ။

အဲ့ဒီဒေသသွားရင် ပြင်သစ်စကားတတ်ရင် ပိုအဆင်ပြေတယ်။ အချို့အဖိုးကြီးအဖွားကြီးတွေ ပြင်သစ်ပိုင်ခေတ်က ပြင်သစ်ကျောင်းတက်ရတော့ ပြင်သစ်စာ ပြင်သစ်စကားပဲ ရေးကြ ပြောကြတုန်း။ ဂျာမဏီ ကမ္ဘာမကြေဆိုတတ်လား သွားမေးရင် ပါးကြီးတောင်အရိုက်ခံရဦးမှာ။

သိန်းစိန်လက်ထက် တရုတ်လက်ကိုင်ဖုန်းပေါ် ငါးထောင်တန် SIM Card နဲ့ Facebook Account ဖွင့် ဗမာ့သွေး မေမေ့သား ဒီမိုချစ်သူ တို့လို့ Username တွေသုံးပြီး စစ်ခွေးတွေဝါဒဖြန့်တဲ့ ရိုဟင်ဂျာဆိုတာ ခိုးဝင်ဘင်္ဂါလီဆိုတဲ့ သမိုင်းလိမ်တွေဖတ်ကာ အမျိုးဘာသာ သာသနာအော်ကြသူ ဒီမိုအော်ကြသူအပေါင်း သေချာဖတ်ကြ။

ပြီးရင် အခု တိုင်းပြည် ဘယ်ဘဝရောက်သွားပြီလဲဆိုတာ အနုလုံပတိလုံစဉ်းစားကြ။

— အန်ကယ် Patrick Tan

(8 May, 2021)